Αναμφίβολα τα τελευταία 7 χρόνια όλοι έχουμε βιώσει τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην καθημερινότητά μας. Ένας όρος που εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια ως απότοκος της κρίσης και ακούγεται ολοένα και περισσότερο είναι αυτός του "brain drain", σε άπταιστα ελληνικά. Ο όρος αυτός αναφέρεται σε ένα «ξεζούμισμα μυαλού», θα μπορούσαμε απλοϊκά να πούμε. Πιο συγκεκριμένα, ο όρος αυτός αναφέρεται στη μετανάστευση νέων επιστημόνων και εν γένει ανθρώπινου δυναμικού υψηλού επιπέδου στο εξωτερικό προκειμένου να στελεχώσουν εταιρείες στις αντίστοιχες χώρες προορισμού, με αποτέλεσμα η χώρα μας να παρουσιάζει μια έλλειψη καταρτισμένων ανθρώπων, ένα έλλειμμα «μυαλών».
Στην Ελλάδα της κρίσης, λοιπόν, νέοι άνθρωποι με όνειρα και εφοδιασμένοι με υψηλού επιπέδου γνώσεις, τις οποίες θα ζήλευαν αρκετά πανεπιστήμια του εξωτερικού, βλέπουν ως μόνη διέξοδο τη μετανάστευση σε κάποια άλλη χώρα. Εύλογα θα αναρωτηθεί κάποιος αν όλα είναι τόσο ρόδινα στις άλλες χώρες της και αν είναι λάθος να επιμένουν μερικοί να μένουν στην Ελλάδα. Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα σίγουρα δε μπορεί να είναι μονολεκτική με ένα ναι ή ένα όχι και κατά βάση όποιος προσπαθήσει να απαντήσει θα εκφράσει απλώς μια προσωπική γνώμη. Ας δούμε όμως την κατάσταση στη χώρα μας και στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο καθένας μας θα βγάλει τα συμπεράσματά του.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι τα τόσα χρόνια κρίσης έχουν πλήξει όλους του τομείς της οικονομίας στη χώρα μας αλλά και βασικούς άξονες κοινωνικού κράτους. Πολλοί τομείς κοινωνικού κράτους όπως η υγεία και η παιδεία βρίσκονται στην «εντατική» και αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα καθημερινής λειτουργίας. Εν τούτοις, Έλληνες φοιτητές διακρίνονται σε διαγωνισμούς του εξωτερικού δείχνοντας πως σε πείσμα των καιρών και παρά τις αντιξοότητες η κατάρτιση στην Ελλάδα είναι καλή και δικαίως η Ελλάδα είναι παγκοσμίως γνωστή για την παιδεία και των πολιτισμό της.
Παρά ταύτα, όλα αυτό το επιστημονικό δυναμικό αναζητεί καθημερινά διεξόδους για εργασία στο εξωτερικό. Εξάλλου, δεν είναι λίγες οι φορές που ακόμα και στο οικογενειακό ή φιλικό μας περιβάλλον έχουμε ακούσει να γίνεται λόγος για εύρεση εργασίας στο εξωτερικό όπου υπάρχει αξιοκρατία και αξιοποιούνται στο έπακρο οι γνώσεις και οι δεξιότητες των επιστημόνων. Ήδη από το 2010 το 10% των νέων επιστημόνων είχε περάσει την πόρτα εξόδου από τη χώρα, ένα ποσοστό που αυξάνεται χρόνο με το χρόνο και καθώς γίνεται όλο και πιο ζοφερή η κατάσταση στην οικονομία. Μάλιστα, έκθεση της Eurostat κάνει λόγο για μελλοντικό δημογραφικό πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η Ελλάδα λόγω της μετανάστευσης των νέων ανθρώπων.
Αυτό το επιστημονικό δυναμικό, που είναι άκρως απαραίτητο για την ανάπτυξη της οικονομίας της χώρας, φεύγει στο εξωτερικό και βρίσκει στις χώρες προορισμού τα κίνητρα που αναζητά για την έρευνα, την επιχειρηματικότητα και την αξιοποίηση των γνώσεών του στην πράξη. Στην Ελλάδα της κρίσης, ακόμα και η παραμικρή κίνηση για δημιουργία επιχείρησης φαντάζει να κρύβει κάτι από τάσεις αυτοκτονίας. Άλλωστε, πολλοί νέοι επιστήμονες με καινοτόμες ιδέες που θέλησαν να ασχοληθούν με τον τομέα της νεοφυούς επιχειρηματικότητας (τις γνωστές σε όλους start-ups), βρέθηκαν αντιμέτωποι με το δαιδαλώδες σύστημα της γραφειοκρατίας, που αποτελεί τροχοπέδη σε συνδυασμό με τη φορολογία για την οποιαδήποτε ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας και δη καινοτόμας.
Και ενώ όλα αυτά συμβαίνουν στη χώρα μας, ας δούμε τι συμβαίνει στις χώρες της ΕΕ που δέχονται μεγάλο ποσοστό νέων επιστημόνων. Παρόλο που πέρασαν και αυτές την περίοδο της κρίσης, κατάφεραν να ξεπεράσουν την κρίση και πια αποτελούν πόλο έλξης για νέους επιστήμονες δίνοντάς τους ευκαιρίες σε επίπεδο επιστημονικής έρευνας και εργασίας με βασικό κριτήριο τις γνώσεις του. Παράλληλα, αναπτύσσουν τους τομείς της επιχειρηματικότητας προσφέροντας ένα σταθερό οικονομικό περιβάλλον, πράγμα που βοηθάει στο σωστό σχεδιασμό επιχειρηματικού σχεδίου (business plan) αλλά και στην πρόβλεψη και αποφυγή επιχειρηματικών κινδύνων που ενδέχεται να πλήξουν την επιχείρηση είτε στο κοντινό είτε στο απώτερο μέλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ιρλανδία, η οποία κατάφερε να εξέλθει από το τούνελ της κρίσης, δίνοντας ώθηση στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων χρησιμοποιώντας σωστά το φορολογικό σύστημα και έχει μειώσει κατά πολύ τα ποσοστά της ανεργίας στους νέους.
Ενόψει των ανωτέρω γίνεται φανερό πως το επιστημονικό δυναμικό της χώρας, που βρίσκεται σε αναζήτηση της τύχης του στο εξωτερικό, ουσιαστικά αναζητά ένα στέρεο έδαφος ανάπτυξης, ένα έδαφος που στηρίζεται στην αξιοκρατία. Ίσως ακούγεται λίγο ουτοπικό λόγω της ζοφερής ζώσας πραγματικότητας, αλλά χωρίς μέριμνα για τους νέους επιστήμονες και χωρίς να δοθούν κίνητρα σε αυτούς για δράση σε τομείς έρευνας, καινοτομίας, επιχειρηματικότητας δε μπορεί να αναπτυχθεί η οικονομία. Όσοι, λοιπόν, νέοι μένουν και επιμένουν να αγωνίζονται στην Ελλάδα κόντρα σε συστήματα, που εγκαθιδρύθηκαν τα προηγούμενα χρόνια και όπως απεδείχθη απέτυχαν να φέρουν την ανάπτυξη, πρέπει να είναι αυτοί που θα αποτελέσουν το μοχλό εκκίνησης της οικονομίας.
Σίγουρα η διαμονή σε ξένη χώρα δεν είναι παιχνιδάκι, -μην ξεχνάμε ότι κάθε φορά έχουμε να κάνουμε με την κουλτούρα της κάθε χώρας-, ούτε αποτελεί την προτεινόμενη λύση κάθε φορά, και από την άλλη οι δυσκολίες και τα εμπόδια στην καθημερινή εργασιακή και όχι μόνο εμπειρία στην Ελλάδα δεν είναι λίγα. Αναμφίβολα, όμως, καθετί που γίνεται με μεγάλη προσπάθεια και κόπο ακόμα κι αν φαντάζει ακατόρθωτο στην αρχή, έχει μετά από λίγο καιρό αποτέλεσμα. Ως εκ τούτου, λοιπόν, χρειάζεται κόπος για να επανεκκινηθεί η οικονομία από τους νέους επιστήμονες, το μέλλον της χώρας, και κατ' επέκταση να φτάσει η πολυπόθητη εποχή που θα σταματήσει η μετανάστευση επιστημονικού δυναμικού στο εξωτερικό.