Οι εικόνες των νεκρών παιδιών από ναυάγια με πρόσφυγες, που ξεβράστηκαν στις τουρκικές ακτές της Αλικαρνασσού ενώ λίγες ώρες αργότερα επικρατούσε χάος στο σιδηροδρομικό σταθμό της Βουδαπέστης λόγω της παρουσίας χιλιάδων ξεριζωμένων ανθρώπων, σηματοδοτούν, με τον πιο αδιάψευστο τρόπο, την παταγώδη αποτυχία των ηγετικών κύκλων της ΕΕ να αντιμετωπίσουν μια προδιαγεγραμμένη, εν πολλοίς, τραγωδία. Μια τραγωδία που τούτες τις μέρες βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Μια τραγωδία για την οποία ευθύνονται οι ηγετικοί κύκλοι της ΕΕ, τόσο εξαιτίας των παραλείψεων και των ανεπαρκειών των πολιτικών τους όσο και εξαιτίας των επιλογών και των αποφάσεών τους έναντι των βαθιών κρίσεων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Οι τελευταίες αντιδράσεις του Βερολίνου απέναντι στις διογκούμενες προσφυγικές / μεταναστευτικές ροές δεν μπορούν να καλύψουν τον χαμένο καιρό ή να επικαλύψουν τις σοβαρές ευθύνες για την αβελτηρία της ΕΕ. Πολύ λίγο, πολύ αργά.
Πολλώ δε μάλλον όταν ήδη από το 2008, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, αναλαμβάνοντας πέντε θεμελιώδεις δεσμεύσεις: α) την οργάνωση της νόμιμης μετανάστευσης, με ενθάρρυνση της ενσωμάτωσης, β) την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης, γ) την ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων, δ) τη συγκρότηση της Ευρώπης ως χώρου ασύλου και ε) τη δημιουργία σφαιρικής εταιρικής σχέσης με τις χώρες καταγωγής και διέλευσης ευνοώντας της συνέργεια μεταξύ μετανάστευσης και ανάπτυξης.
Σήμερα, επτά χρόνια μετά, η αβίαστη διαπίστωση είναι ότι πέρα από τους ελέγχους της Frontex στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, οι στόχοι που είχαν τεθεί παραμένουν, σε μεγάλο βαθμό, ανεφάρμοστοι ή / και σε μεγάλη απόσταση από τις προσδοκίες τόσο των πολιτών της Ευρώπης όσο και των προσφύγων /μεταναστών. Παράλληλα, σε ένα ευρύτερο γεωπολιτικό επίπεδο, οι χειρισμοί της ΕΕ (π.χ. η υποτιθέμενη, «σημειακή» αεροπορική επέμβαση στη Λιβύη, που κατέληξε στη δημιουργία μιας «μαύρης τρύπας ασφαλείας» στην περιοχή και η έλλειψη ειρηνευτικής πρωτοβουλίας στον εμφύλιο στη Συρία) δημιούργησαν πολλαπλασιαστικές συνέπειες, τις οποίες υφίστανται οι χώρες - πύλες εισόδου αλλά πλέον γίνονται αισθητές και από τις υπόλοιπες.
Η πρωτοβουλία της Κομισιόν, στα τέλη Μαΐου φέτος, σχετικά με την εγκαθίδρυση, στη βάση πολυπαραγοντικών κριτηρίων, ποσοστώσεων προκειμένου οι χώρες - μέλη να μοιράσουν μεταξύ τους τους αιτούντες άσυλο προσέκρουσε στην κατηγορηματική απόρριψη εκ μέρους των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης και όχι μόνο. Παράλληλα είναι πολύ μακριά η μέρα της εναρμόνισης των προϋποθέσεων της υποδοχής των αιτούντων ασύλου και της παροχής του. Η αδυναμία της Κομισιόν Γιουνκέρ να υλοποιήσει τις προτάσεις της - «οι οποίες έχουν το θετικό στοιχείο της δρομολόγησης κρίσιμων συζητήσεων για τη νόμιμη μετανάστευση και την ενσωμάτωση, την ανάγκη εργατικού δυναμικού και την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών - μελών», έγραφαν στις στήλες της γαλλικής Huffingtonpost οι Antonio Vitorino και Yves Pascouau, πρόεδρος του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ και διευθυντής του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής, συνεργαζόμενος ερευνητής με το Ινστιτούτο Ντελόρ αντιστοίχως -, συνέβαλε στη σημερινή επιδείνωση. Μια επιδείνωση χωρίς ορίζοντα βελτίωσης, στην κατεύθυνση της υλοποίησης του Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο.
Οι τάσεις που διακρίνονται σήμερα είναι η επιστροφή στους φράκτες, την καταστολή και τον αποκλεισμό, σε μία περίοδο που η οικονομία και η δημογραφία θα ωφελούνταν από τις μεταναστευτικές / προσφυγικές ροές. Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία και Ουγγαρία συστήνουν μέτωπο (συναντήθηκαν στις 4/9 στην Πράγα), απορρίπτοντας τις προτάσεις της Κομισιόν για τις ποσοστώσεις, στη βάση εσωστρεφών επιχειρημάτων ενώ το Βερολίνο αφήνει ανοικτό το θέμα αναθεώρησης της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός της ΕΕ.
Με άλλα λόγια, πρόκειται για ενδείξεις που σηματοδοτούν οπισθοδρόμηση, αναδίπλωση, «κλείσιμο» και φοβικότητα έναντι του άλλου, του ξένου τη στιγμή που η οικονομική συγκυρία απαιτεί άνοιγμα, ελευθερία, συνδιαλλαγή, κατανόηση- τις βασικές δηλαδή προϋποθέσεις για την ανάπτυξη, την ανταλλαγή, την πρόοδο. Κοντόφθαλμη λογική εκεί όπου απαιτείται ευρεία προσέγγιση, στη ρίζα του προβλήματος - την καλλιέργεια της εταιρικής σχέσης με τις χώρες προέλευσης, τη συνέργεια μεταξύ μετανάστευσης και ανάπτυξης. Πρόκειται για μια εξαιρετικά αδιέξοδη λογική γιατί όλοι θα πρέπει να στοχαστούμε τα λόγια του Τζων Κένεντι: «Αν δεν μπορούμε να βοηθήσουμε τους πολλούς που είναι φτωχοί, δεν μπορούμε να σώσουμε τους λίγους που είναι πλούσιοι»... Σήμερα η Ευρώπη οφείλει επιτακτικά να σώσει τους πολλούς...