Στις 6 Ιανουαρίου φέτος κλείνουν 75 χρόνια από μια ομιλία που δυστυχώς και σήμερα ηχεί επίκαιρη. Πρόκειται για το ετήσιο διάγγελμα προς τους Αμερικανούς πολίτες που απηύθυνε τον Ιανουάριο του 1941 ο μόλις δύο μηνών επενεκλεγείς για τρίτη φορά, πρόεδρος Φράνκλιν Ντέλανοε Ρούζβελτ. Ένα διάγγελμα που έχει πλέον περάσει στην Ιστορία ως η ομιλία των «τεσσάρων ελευθεριών»: η ελευθερία της έκφρασης, η ελευθερία της θρησκευτικής λατρείας, η ελευθερία από τη στέρηση και η ελευθερία (με την έννοια της απαλλαγής) από το φόβο. Μια ομιλία που έχει αφήσει το αποτύπωμά της στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και την Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Μια ομιλία που 75 χρόνια μετά μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί ως μέτρο αποτίμησης της χρονιάς που πέρασε.
Ήταν λοιπόν μια χρονιά κατά την οποία διαφυλάχθηκαν και προήχθησαν αυτές οι τέσσερες βασικές ανθρώπινες ελευθερίες; Ή έστω, μπήκαν οι βάσεις για τη διασφάλιση και την προαγωγή τους;
Ήταν μια χρονιά κατά την οποία προστατεύθηκε η ελευθερία έκφρασης; Η αιματηρή επίθεση στα γραφεία του σατιρικού εντύπου Charlie Hebdo τον Ιανουάριο του 2015 στη Γαλλία ήταν χαρακτηριστική μιας «φονικής χρονιάς» όπως τη χαρακτήρισε η οργάνωση «Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα». Είναι χαρακτηριστικό ότι φέτος, σε αντίθεση με τη μέχρι σήμερα τάση, «τα δύο τρίτα των δημοσιογράφων που σκοτώθηκαν, έχασαν τη ζωή τους σε καιρό ειρήνης»...
Η ίδια αρνητική αποτίμηση ισχύει και για τη θρησκευτική ελευθερία - σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή (αλλά όχι μόνο αυτή), η συγκεκριμένη ελευθερία δέχεται και τη χρονιά που πέρασε σοβαρά πλήγματα: η θρησκευτική αδιαλλαξία σε συνδυασμό με την άγνοια, μοιάζει να επιβιώνει κάθε προσπάθειας για τον περιορισμό της, με άκρως αποκαρδιωτικές διαπιστώσεις...
Σε ό,τι αφορά την απαλλαγή από τη στέρηση και από τον φόβο, και στα δύο αυτά μέτωπα το 2015 ήταν μια κακή χρονιά. Μια χρονιά που οι πολιτικές των δραστικών περικοπών, στη Γηραιά Ήπειρο για παράδειγμα, των δημοσίων δαπανών, συρρικνώνουν ακόμη περισσότερο το «ευρωπαϊκό μοντέλο», το οποίο πλέον εμφανίζεται αντιφατικό: ενώ για χιλιάδες πρόσφυγες λειτουργεί ως πόλος έλξης, η σημερινή ευρωπαϊκή ηγεσία εκπέμπει μηνύματα εσωστρέφειας στο πλαίσιο αντιμετώπισης ενός πολυπαραγοντικού ζητήματος που θα απαιτούσε τολμηρές αποφάσεις στη βάση συνεκτικών πολιτικών υποδοχής των ξεριζωμένων. Παράλληλα σειρά αποφάσεων και παρεμβάσεων στην Ευρώπη και όχι μόνο, αποτυπώνουν μια φοβική στάση, ηγεσιών και πολιτών, απέναντι στην ανάληψη εκείνων των πρωτοβουλιών που θα ανταποκρίνονται στα προτάγματα των αναγκών των κοινωνιών και στις προσδοκίες της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών.
Με άλλα λόγια, το 2015 δεν θα καταγραφεί ως απολύτως αρνητική χρονιά, χάρη κυρίως στη πρόοδο που έγινε στο θέμα των πυρηνικών της Τεχεράνης, με τη συμφωνία της Βιέννης, τον Ιούλιο, ύστερα από 21 μήνες επίπονων διαπραγματεύσεων ΗΠΑ, Ρωσίας, ΕΕ με το Ιράν, βάζοντας τέλος σε 12 χρόνια κρίσης.
Ωστόσο η μεγάλη εικόνα παραμένει αυτή που περιγράφει στα δοκίμια του, "When the facts change, Essays, 1995 - 2010" ο πρόωρα εκλιπών Tony Judt. Δηλαδή η κατάρρευση μιας «οικονομικής περιόδου» και η είσοδος σε μια «περίοδο φόβου», μια «νέα εποχή ανασφάλειας». Ακριβώς δηλαδή εκείνα τα χαρακτηριστικά που καλείται να...ξορκίσει η νέα χρονιά.