Στο διεθνές Φόρουμ που διοργανώθηκε την Τρίτη, 3 Μαΐου, στη Βαρκελώνη, με θέμα την «Υποδοχή και την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ΕΕ», τέθηκε σχεδόν το σύνολο των ζητημάτων που αφορούν όλες τις πτυχές του υπό εξέλιξη φαινομένου. Ενός φαινομένου που ήλθε για να μείνει, καθώς αποτελεί πλέον κοινό τόπο, ότι δεν βρισκόμαστε μπροστά σε ένα παροδικό, συγκυριακό φαινόμενο αλλά σε μία τάση, με βαθιές ρίζες, η οποία και θα πρέπει να τύχει συλλογικής, συνεκτικής ευρωπαϊκής απάντησης. Και τούτο γιατί έστω κι αν αύριο σταματούσε ο εμφύλιος στη Συρία, οι ροές των προσφύγων, των αιτούντων άσυλο, των μεταναστών δεν θα στέρευαν ως δια μαγείας. Διότι η Συρία είναι μία από τις χώρες προέλευσης των χιλιάδων μεταναστών. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε τις περιπτώσεις και άλλων χωρών της Ασίας, της Μ. Ανατολής, της Αφρικής, οι οποίες για πλειάδα αιτιών, που ξεκινούν από τα οικονομικά αδιέξοδα (πολλών αφρικανικών χωρών) και φθάνουν στην πλήρη κατάρρευση κάθε ίχνους κρατικού θεσμού (π.χ. Λιβύη), «τροφοδοτούν» τις μεταναστευτικές ροές προς τη Γηραιά Ήπειρο. Και ας μην παραβλέπονται επίσης και νέες εκφάνσεις του φαινομένου, όπως είναι η «κλιματική μετανάστευση» ή η «μετανάστευση επιβίωσης» («survival migration»), σύμφωνα με τον συγγραφέα και ερευνητή, Alexander Betts.
Η ΕΕ βρίσκεται λοιπόν μπροστά σε πολυπαραγοντικό φαινόμενο, το οποίο δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ούτε με τα παλιά και αποδεδειγμένα αποτυχημένα εργαλεία, όπως είναι το σύστημα του Δουβλίνου ούτε, από την άλλη, με μονομερείς ενέργειες, όπως είναι το κλείσιμο των συνόρων, οι οποίες εκτός από εσωστρέφεια, σηματοδοτούν και σοβαρά πλήγματα στην αξιοπιστία των ευρωπαϊκών θεσμών. Όταν τα αποφασιστικά όργανα της ΕΕ αδυνατούν να πείσουν / αναγκάσουν τα κράτη π.χ. της ομάδας Βίζεγκραντ να μην κλείσουν τα σύνορά τους στους πρόσφυγες / μετανάστες, τότε, χαμένοι δεν είναι μόνο οι βασανισμένοι πρόσφυγες αλλά συνολικά, η ΕΕ μέσα σε ένα πολυπολικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από ευμεταβλητότητα και κινητικότητα.
Υπό αυτό το πρίσμα, το προσφυγικό φαινόμενο λειτουργεί αποκαλύπτοντας σειρά χρόνιων δομικών αδυναμιών και ελλείψεων που καθιστούν την ΕΕ ελάχιστα ελκυστική και αξιόπιστη, ιδίως έναντι των νέων. Εκείνων ακριβώς που αποτελούν το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Το λόγο ύπαρξής του.
Με καθυστέρηση, η Επιτροπή και το Συμβούλιο έχουν κινηθεί προς την κατεύθυνση της επιβαλλόμενης ριζικής μεταρρύθμισης του υπάρχοντος συστήματος στην κατεύθυνση μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής κι ενός ενιαίου συστήματος ασύλου, στη βάση ενός δίκαιου καταμερισμού των ευθυνών. Γιατί μπορεί να υπάρχουν χώρες και τοπικές και περιφερειακές αρχές που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της υποδοχής των προσφύγων / μεταναστών ωστόσο το διακύβευμα είναι κοινό: είναι ευρωπαϊκό και επιβάλλει συντονισμένη δράση σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης. Ευρωπαϊκό, εθνικό, τοπικό.
Η νέα κοινή πολιτική πρέπει να εκπονηθεί χωρίς χρονοτριβή, ολιστικά και όχι αποσπασματικά, στη βάση της αλληλεγγύης και των κοινών ευθυνών. Λαμβάνοντας σε αυτό το πλαίσιο υπόψη τη συμβολή των περιφερειακών και των τοπικών αρχών - εκείνων δηλαδή των παραγόντων που έχουν την εμπειρία και παρεμβαίνουν σε πρώτο χρόνο, συχνά μάλιστα σε ένα ομιχλώδες νομοθετικό πλαίσιο και χωρίς τους απαραίτητους πόρους. Παρόλα αυτά η συνδρομή τους είναι κρίσιμης σημασίας. Για αυτό και η υπό εξέλιξη αναθεώρηση της ευρωπαϊκής πολιτικής οφείλει να ενσωματώσει τις ιδιαιτερότητες, για παράδειγμα εκείνων των περιφερειών και δήμων, που αναλαμβάνουν την ευθύνη της υποδοχής χιλιάδων προσφύγων, οι οποίοι δεν επιθυμούν να παραμείνουν σε αυτές τις περιοχές. Οι ίδιες τοπικές και περιφερειακές αρχές τους παρέχουν δημόσιες υπηρεσίες, υγειονομική περίθαλψη, σίτιση, στέγαση χωρίς να έχουν πρόσβαση στα ευρωπαϊκά εργαλεία χρηματοδότησης, και αντιμετωπίζοντας, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, μεγάλη επιβάρυνση των υποδομών τους. Πρόκειται για καθοριστικής σημασίας σημεία στο πλαίσιο της νέας, μακρόπνοης πολιτικής - εκείνης που θα καταστήσει τους θεσμούς της ΕΕ αξιόπιστους και το μεταναστευτικό φαινόμενο σε ισχυρό χαρτί των ευρωπαϊκών κοινωνιών.