«Φίλος είναι αυτός που χαίρεται με τα καλά και λυπάται με τα δυσάρεστα που συμβαίνουν στον φίλο του - και αυτό όχι για κανένα άλλο λόγο παρά μόνο για χάρη εκείνου».
Ἀριστοτέλης, Ρητορική, Β, 1380b 35-1381a 10, Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων Γ΄ Γυμνασίου
Όταν κάποιος αναφέρεται στη σχέση μεταξύ δύο λαών θα πρέπει να κοιτάζει μεν με σεβασμό στο παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα να οραματίζεται το μέλλον.
Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να δώσουμε απάντηση στο κρίσιμο ερώτημα «Γιατί συμφέρει η φιλία μεταξύ Ισραήλ και Ελλάδας;» Ή μάλλον καλύτερα: «Γιατί συμφέρει τόσο την Ελλάδα, όσο και το Ισραήλ η Ελληνοϊσραηλινή φιλία;»
Το ερώτημα αυτό θα εξετασθεί υπό το πρίσμα τριών βασικών πυλώνων: στην οικονομία, στην τεχνολογία, και στη γεωπολιτική. Οι συγκρίσεις βρίσκονται στη διακριτική ευχέρεια των αναγνωστών. Σίγουρα θα υπάρχουν ίσως πολλοί περισσότεροι δείκτες-κριτήρια ώστε να εκτιμηθεί σε βάθος η βαρύτητα του αμοιβαίου συμφέροντος των δύο χωρών. Φυσικά, μέσα σε ένα μικρό άρθρο δεν είναι δυνατό να εξετασθεί σε βάθος και με λεπτομέρεια κάθε παράμετρος, η οποία μπορεί και να διαφεύγει. Ας αποτελέσει ωστόσο ένα πρότυπο εκμαγείο για περαιτέρω αναλύσεις, το πρωταρχικό ίχνος αναζήτησης του μονοπατιού πάνω στο οποίο μπορεί να χαραχθεί αργότερα ένας Οδικός Χάρτης για τη Βιώσιμη Σχέση μεταξύ Ελλάδας-Ισραήλ.
Οικονομία
Η οικονομία του Ισραήλ στηρίζεται στην ελεύθερη αγορά και κυρίως στη χρήση της τεχνολογίας. Οι εξαγωγές του περιλαμβάνουν κυρίως, αγροτικά προϊόντα, προϊόντα υψηλής τεχνολογίας και φάρμακα. Ο αγροτικός τομέας του Ισραήλ αποτελεί περίπου το 2.5% - 3% της οικονομίας του, η βιομηχανία το 27%, ενώ η παροχή υπηρεσίων περίπου το 70%. Το κατά κεφαλήν εισόδημα των Ισραηλινών είναι περίπου στα 34 χιλιάδες δολάρια. Ο πληθυσμός του Ισραήλ είναι περίπου 8 εκατομμύρια. Το εργατικό δυναμικό του Ισραήλ ανέρχεται περίπου στα 4 εκατομμύρια. Το 22% των Ισραηλινών βρίσκεται κάτω από τα όρια της φτώχειας. Το Ισραήλ ανακάλυψε πρόσφατα υποθαλάσσια κοιτάσματα φυσικού αερίου τα οποία σκοπεύει να εκμεταλλευθεί για να καλύψει τις ενεργειακές του ανάγκες, αλλά και για να το εξαγάγει σε άλλες χώρες. Στρατηγικός στόχος είναι οι συγκεκριμένες ποσότητες φυσικού αερίου να περάσουν μέσω υποθαλάσσιου αγωγού που θα ξεκινά από το Ισραήλ, μέσω της Κύπρου να περνά από την Κρήτη και να καταλήγει στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η οικονομία της Ελλάδας στηρίζεται κυρίως στο δημόσιο τομέα (40%). Ο τουρισμός είναι βασικός πυλώνας της ελληνικής οικονομίας καθώς αποτελεί το 18% περίπου του ΑΕΠ. Ο αγροτικός τομέας της Ελλάδας αποτελεί περίπου το 4% της οικονομίας της, ενώ η βιομηχανία περίπου το 13% ενώ η παροχή υπηρεσιών περίπου το 83%. Οι εξαγωγές περιλαμβάνουν κυρίως ορυκτέλαια πετρελαίου, φάρμακα, αλουμίνιο, τρόφιμα και αγροτικά προϊόντα. Το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ελλάδα ανέρχεται περίπου στα 26 χιλιάδες δολάρια. Ο πληθυσμός της Ελλάδας είναι περίπου 10.7 εκατομμύρια. Το εργατικό δυναμικό της Ελλάδας ανέρχεται περίπου στα 4.8 εκατομμύρια. Το 36% των Ελλήνων βρίσκεται κάτω από τα όρια της φτώχειας. Η Ελλάδα διαθέτει υποθαλάσσιους (αλλά και χερσαίους) ορυκτούς πόρους ανεκμετάλλευτους.
Τεχνολογία
Η βιομηχανία του Ισραήλ περιλαμβάνει προϊόντα υψηλής τεχνολογίας (συμπεριλαμβανομένης της αεροπορίας, των επικοινωνιών, της ιατρικής ηλεκτρονικής, της οπτικής ινών), προϊόντα αμυντικής βιομηχανίας (πυραύλους, drones κλπ.), γεωργίας (υδροπονία, ρομποτικά θερμοκήπια κλπ.), προϊόντα ξύλου και χαρτιού, φωσφορικά άλατα, τρόφιμα, ποτά, καπνός, καυστικό νάτριο, τσιμέντο, κατασκευές, προϊόντα μετάλλων, χημικά προϊόντα, πλαστικά, κοπή διαμαντιών, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, και υποδήματα.
Το 2012 στο Ισραήλ υπήρξαν περίπου 39 χιλιάδες απόφοιτοι πανεπιστημίων εκ των οποίων οι 11 χιλιάδες απέκτησαν μεταπτυχιακό τίτλο (master) και απονομήθηκαν περίπου 1000 διδακτορικοί τίτλοι. Το Ισραήλ έχει καταξιωθεί παγκοσμίως ως η χώρα των start ups εταιρειών. Μόνο το 2015 είχαν ιδρυθεί στο Ισραήλ περίπου 1400 εταιρείες startups, οι 373 εκ των οποίων κατάφεραν να μαζέψουν περίπου 3.58 δισ. δολλάρια. Άλλες 69 ετειρείες startups πωλήθηκαν με τίμημα 5.41 δισ. δολάρια. Ας σημειωθεί πως στις εταιρείες αυτές εργάζονται κυρίως νέοι άνθρωποι υψηλής μόρφωσης.
Η βιομηχανία της Ελλάδας περιλαμβάνει κυρίως τον τουρισμό (ο τουρισμός ωστόσο για ορισμένους δεν αποτελεί τομέα της βιομηχανίας, αλλά της παροχής υπηρεσιών), τρόφιμα, καπνό, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, χημικά προϊόντα, ορυκτά (βωξίτες, μάρμαρα, περλίτης κλπ.), ορυκτέλαια.
Την περίοδο 2012-2013 ο αριθμός των μεταπτυχιακών φοιτητών στην Ελλάδα ανέρχονταν στους 60 χιλιάδες περίπου. Σε παλαιότερη έρευνα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 22 χωρών η Ελλάδα βρίσκεται στην 9η θέση σε αριθμό κατόχων διδακτορικών (7.3 διδακτορικά ανά 1000 κατοίκους). Παρόλα αυτά έχει το μεγαλύτερο αριθμό ανέργων κατόχων διδακτορικών: το 3.5% των Ελλήνων διδακτόρων είναι άνεργοι. Το 2015 είχε υπολογισθεί πως περίπου 190 χιλιάδες Έλληνες απόφοιτοι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης εργάζονται στο εξωτερικό. Αυτό αποτελεί αν μη τι άλλο μία «αιμορραγία» για την Ελλάδα.
Γεωπολιτική
Το Ισραήλ έχει έκταση περίπου 21 χιλιάδες Km εκ των οποίων τα 440 Km αποτελεί η θάλασσα. Οι ακτές του Ισραήλ έχουν μήκος 273 Km. Τα χερσαία σύνορα του Ισραήλ είναι η Αίγυπτος, η Λωρίδα της Γάζας, η Ιορδανία, ο Λίβανος, η Συρία και η Δυτική Όχθη. Το Ισραήλ αντιμετωπίζει αρκετές προκλήσεις σχετικές με την ασφάλειά του στη συγκεκριμένη περιοχή. Στόχος του παρόντος άρθρου δεν είναι να αναλυθούν αυτές οι προκλήσεις. Είναι ωστόσο αδιαμφισβήτητο το γεγονός πως το Ισραήλ βρίσκεται στο κέντρο του γεωπολιτικού βρασμού της Μέσης Ανατολής. Η συνεργασία του Ισραήλ με την Ελλάδα του παρέχει τη δυνατότητα «βάθους» προς τα δυτικά την οποία έχει τόσο πολύ ανάγκη, καθώς βρίσκεται περιχαρακωμένο σε μία κλειστή περιοχή «εν καμίνω». Το Ισραήλ δαπανά περίπου το 5.5% του ΑΕΠ του σε αμυντικούς εξοπλισμούς.
Η Ελλάδα έχει έκταση περίπου 12 χιλιάδες Km εκ των οποίων τα 1310 Km αποτελεί η θάλασσα (δηλαδή περίπου 3 φορές μεγαλύτερη από τη θαλάσσια έκταση του Ισραήλ). Οι ακτές της Ελλάδας έχουν μήκος περίπου 14 χιλιάδες Km (δηλαδή περίπου 51 φορές μεγαλύτερες από τις ακτές του Ισραήλ). Η Ελλάδα είναι η Θάλασσά της. Τα χερσαία σύνορα της Ελλάδας είναι η Αλβανία, η Βουλγαρία, η FYROM, και η Τουρκία. Αντιστοίχως, η Ελλάδα αντιμετωπίζει και αυτή αρκετές προκλήσεις σχετικές με την ασφάλειά της στη συγκεκριμένη περιοχή. Η Ελλάδα βρίσκεται στο κέντρο του γεωπολιτικού βρασμού της Μεσογείου. Η συνεργασία της Ελλάδας με το Ισραήλ της παρέχει τη δυνατότητα περιχαράκωσης του νοτιοανατολικού της υπογάστριου. Η Ελλάδα δαπανά περίπου το 2.5% του ΑΕΠ της σε αμυντικούς εξοπλισμούς.
Από τα παραπάνω διαφαίνεται πως οι δύο χώρες αντιμετωπίζουν κοινές προκλήσεις, παρόμοια προβλήματα, αλλά και καταπληκτικές ευκαιρίες να στεγάσουν μία βιώσιμη σχέση στους τρεις βασικούς πυλώνες οι οποίοι προαναφέρθηκαν.
Πίσω από αυτές τις ευκαιρίες κρύβεται η απάντηση στο ερώτημα «Γιατί συμφέρει τόσο την Ελλάδα, όσο και το Ισραήλ η Ελληνοϊσραηλινή φιλία;». Αυτή η απάντηση θα δοθεί παρακάτω.
Οι τομείς στους οποίους θα μπορούσαν να δημιουργηθούν υπεραξίες-συνέργειες μεταξύ της Ελλάδας και του Ισραήλ είναι η ενέργεια, ο τουρισμός, το real estate, ο αγροτικός τομέας (πχ. υδροπονία, ρομποτικά θερμοκήπια), οι εταιρείες τεχνολογίας αιχμής (start ups, hubs, incubators κλπ.), η αμυντική βιομηχανία (γιατί όχι δημιουργία κοινού αμυντικού Ελληνοϊσραηλινού Τεχνολογικού Πάρκου στην Κρήτη; Στο «βαρύκεντρο» της Μεσογείου, η μαγιά υπάρχει), η ναυπηγική, η χημική βιομηχανία, οι εξορύξεις ορυκτών (με στόχο την Ελληνοϊσραηλινή επέκταση προς την πλούσια σε ορυκτούς πόρους Αφρική και εργαλείο-soft power τους δύο αρχαίους πολιτισμούς-γιατί όχι και την Αίγυπτο μαζί;), τα τρόφιμα, τα φάρμακα, η περιβαλλοντική προστασία, αλλά και άλλοι οι οποίοι ίσως παρουσιασθούν στο μέλλον και διαφεύγουν σήμερα της αντίληψής μας. Οι προαναφερόμενοι τομείς αλληλεπιδρούν και στους τρεις πυλώνες: Οικονομία-Τεχνολογία-Γεωπολιτική.
Η ιχνηλάτηση του μονοπατιού πάνω στο οποίο μπορεί να χαραχθεί αργότερα ένας Οδικός Χάρτης για τη Βιώσιμη Σχέση μεταξύ Ελλάδας-Ισραήλ φαίνεται εδώ.
Η παραπάνω εικόνα καταδεικνύει την απάντηση στο ερώτημα «Γιατί συμφέρει τόσο την Ελλάδα, όσο και το Ισραήλ η Ελληνοϊσραηλινή φιλία;». Είναι η Μεγάλη Εικόνα για τις Ελληνοϊσραηλινές σχέσεις. Μία τέτοια βιώσιμη σχέση θα δημιουργούσε τρομερή υπεραξία και συνέργεια («1+1 = 3») με αμοιβαία ωφέλη και στους δύο λαούς (win-win) της Μεσογείου. Σε συνδυασμό με τους άλλους πόλους της Μεσογείου (Κύπρος-Αίγυπτος) θα δημιουργούνταν δύο τριγωνικές σχέσεις των οποίων τα γεωπολιτικά βαρύκεντρα(*) θα καταστούσαν την ισορροπία στη Μεσόγειο βιώσιμη και σταθερή.
Απομένει στις ηγεσίες των δύο χωρών να ιχνηλατήσουν τις περαιτέρω συντεταγμένες του μονοπατιού ώστε να μετατραπεί σε λεωφόρο. Οι παραπάνω απόψεις σίγουρα επιδέχονται διορθώσεις. Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει ολόκληρη την εικόνα. Ο αρθρογράφος μπορεί και να κάνει λάθος στον τρόπο με τον οποίο «βλέπει» τις Ελληνοϊσραηλινές σχέσεις. Φυσικά αποτελούν απόψεις προσωπικές οι οποίες μπορεί να είναι και εσφαλμένες. Ουδείς αλάθητος. Επίσης είναι απόψεις οι οποίες εκφράζονται με πλήρη ειλικρίνεια και αγάπη για τον Ισραηλινό λαό και ίσως πάσχουν από υποκειμενικότητα (biased) καθώς προέρχονται από την «εδώ» πλευρά της Μεσογείου. Καλό είναι όμως να ακουστούν απόψεις και από την «εκεί» πλευρά της Μεσογείου. Όποιος διαφωνεί, ή θέλει να συμπληρώσει κάτι, ή να απαλείψει κάτι, θα πρέπει να μιλήσει. Εγωϊσμοί δεν χωρούν. Αρκετά αργήσαμε ως χώρες (ακριβώς η ίδια άποψη εκφράσθηκε 5 ημέρες μετά από τον υπουργό Ενέργειας του Ισραήλ).
Ας μη χαθεί λοιπόν και άλλος πολύτιμος χρόνος σε αυτές τις τόσο «περίεργες» εποχές. Οι καιροί ου μενετοί. Διακυβεύονται υπερβολικά πολλά στην περιοχή για να σιωπούμε. Η σιωπή σε άλλες εποχές έφερε δεινά και όλοι θα είμαστε συνένοχοι αν δε μιλήσουμε τώρα. Να μη φανούμε αδρανείς στα μεγάλα προβλήματα. Το χρωστούμε όλοι στα παιδιά μας.
(*) Στη γεωμετρία, η διάμεσος ενός τριγώνου είναι ένα ευθύγραμμο τμήμα το οποίο ενώνει μία κορυφή του τριγώνου με το μέσο της απέναντι πλευράς. Κάθε τρίγωνο έχει ακριβώς τρεις διάμεσους: μία από κάθε κορυφή προς την αντίθετη πλευρά. Στο σημείο τομής των διαμέσων βρίσκεται το βαρύκεντρο του τριγώνου. Το βαρύκεντρο είναι το κέντρο βάρους ενός αντικειμένου ομοιόμορφης πυκνότητας σε σχήμα τριγώνου. Έτσι, το αντικείμενο θα ισορροπεί για κάθε γραμμή που περνά μέσα από το κέντρο βάρους του, συμπεριλαμβανομένης οποιασδήποτε διαμέσου.
Στη Γεωπολιτική δεν υφίστανται ο όρος «βαρύκεντρο». Αποτελεί νεολογισμό ο οποίος δημιουργήθηκε για τις ανάγκες του παρόντος άρθρου ώστε να περιγραφούν καλύτερα οι τριμερείς συμφωνίες (trilateral agreements) των δύο τριγώνων της Μεσογείου: Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος και Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ.