Το 2017 προδιαγράφεται μια ενδιαφέρουσα και εξίσου ανήσυχη πολιτικά χρονιά. Στην Ευρώπη νιώθουμε μια συνεχώς υφέρπουσα αστάθεια λόγω των αναμενόμενων εκλογών σε σημαντικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της αντίστοιχης ανόδου ακροδεξιών σκεπτικιστικών κομμάτων, την εκκίνηση των διαπραγματεύσεων για την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου αλλά και εσχάτως με τις συζητούμενες δομικές αλλαγές στο σύστημα συνεργασίας και συνύπαρξης των κρατών μελών. Αλλά ας τα πάρουμε με τη σειρά.
Την 25η Μαρτίου στη Ρώμη θα εορταστούν με κάθε επισημότητα τα εξηκοστά γενέθλια απο την υπογραφή της ομώνυμης Συνθήκης. Όλοι όμως στρέφουμε το βλέμμα σ'αυτά που θα διαδραματιστούν πίσω από τα χαμόγελα, τις ένθερμες χειραψίες και τις συλλογικές φωτογραφίες. Ήδη από την 1η Μαρτίου έχουμε στα χέρια μας τη «Λευκή Βίβλο» της Επιτροπής με πέντε σενάρια για τις επόμενες μέρες της ΕΕ ως το 2025 (1. Συνεχίζουμε κανονικά- 2.Τίποτα περισσότερο από την ενιαία αγορά- 3.Αυτοί που θέλουν περισσότερα κάνουν περισσότερα- 4.Κάνουμε λιγότερα με πιο αποδοτικό τρόπο- 5.Κάνουμε μαζί πολύ περισσότερα).
Έχουν ήδη γραφεί πολλά και δε θα επεκταθώ περαιτέρω στην ανάλυση των συγκεκριμένων σεναρίων, θα σταθώ όμως στην πρωτοβουλία καθαυτή. Είναι γεγονός ότι η Επιτροπή δια στόματος του Προέδρου της, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ κράτησε ίσες αποστάσεις απ το καθένα. Και αυτό είναι το πιο επικίνδυνο. Αντί να είναι η πρώτη που θα βροντοφωνάξει το «παρών» της ενωμένης Ευρώπης, τηρεί πρώτη μια σκεπτικιστική, διστακτική και άβουλη στάση για να επιβεβαιώσει πως εδώ και πολύ καιρό τα πεπραγμένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι απομακρυσμένα από τις προσδοκίες των πολιτών. Έτσι, η Επιτροπή, αυτοκαθίσταται από διαμορφωτής της ευρωπαϊκής πολιτικής σε απλός εκτελεστής εθνικών πολιτικών.
Σαφώς, δεν περίμενε κανεις, ότι στους πολιτικούς κύκλους τα σενάρια δεν ήταν ήδη γνωστά. Τα αντανακλαστικά πάντως των τεσσάρων ισχυρότερων οικονομιών της Ευρωζώνης (τουλάχιστον σε επίπεδο ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών) ή ίσως καλύτερα του Βερολίνου ήταν ακαριαία. Η συνάντηση των τεσσάρων έγινε στο Παρίσι, κι έμοιαζε περισσότερο με μια λαμπρή πολιτική εξόδιο ακολουθία του απερχόμενου Γάλλου Προέδρου. Εκεί, είδαμε τον Γάλλο Πρόεδρο να υποδέχεται στο παλάτι των Βερσαλλιών την Καγκελάριο της Γερμανίας, τον Πρωθυπουργό της Ισπανίας και τον Πρωθυπουργό της Ιταλίας. Το κοινό πόρισμα τους ήταν ότι συντάσσονται με το τρίτο απ' τα προαναφερθέντα σενάρια, δηλαδή αυτό της Ευρωπαϊκής Ένωσης πολλών ταχυτήτων, της «συμμαχίας των προθύμων» ή των «διαφορετικών βαθμών ενσωμάτωσης των κρατών μελών», κρατήστε όποιον όρο σας αρέσει.
Γιατί όμως αναφέρθηκα στα αντανακλαστικά του Βερολίνου παραπάνω και όχι απαραίτητα και των τεσσάρων; Δεν είναι από κάποια προσωπική ιδεοληψία, αλλά από καθαρή παρατήρηση. Ήδη απ' την εποχή της Συνθήκης της Λισαβόνας το 2007 και τη θέση της σε ισχύ το 2009, η «ενισχυμένη συνεργασία» των άρθρων 20 ΣΕΕ και 324-336 ΣΛΕΕ έδωσε το νομικό πάτημα στην Καγκελάριο της Γερμανίας να αναφερθεί στην Ευρώπη των διαφορετικών ταχυτήτων μετά την άτυπη Σύνοδο Κορυφής στη Μάλτα. Έκτοτε, είχαμε την παρουσίαση της Λευκής Βίβλου και τη συνάντηση των Βερσαλλιών. Και προσωπικά θεωρώ πως η Γερμανία τη δεδομένη στιγμή θα μπορούσε και μόνη της να στηρίξει το προαναφερθέν σενάριο. Όμως, στην Ευρώπη των υποκριτικών ισορροπιών αν κάτι έχουμε μάθει είναι να κρατάμε τους τύπους, οπότε εξωτερικά δε θα φαινόταν όμορφο.
Παράλληλα, αξίζει να αναφερθεί ότι το Βερολίνο πέρα απ' τις επίσημες Συνόδους και τις διμερείς του επαφές, δε συμμετείχε σε κανένα πολιτικό μπλοκ εντός ΕΕ. Έτσι, έχοντας από τη μία, τις χώρες της Βίζεργκραντ,(Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία) απ' την άλλη το μπλοκ του Νότου (Ελλάδα, Κύπρος, Ιταλία, Μάλτα, Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία), έπρεπε αντίστοιχα να αυτοπροσδιοριστεί μέσα σε μια περαιτέρω κρατική ομαδοποίηση επιρροής, πάντα όμως primus inter pares.
Κι όσο με τους λοιπούς τρεις, γιατί να αρνηθούν μια τέτοια γενναιόδωρη πρόσκληση εφόσον αναγνωρίζονται από το Βερολίνο ως ισότιμοι συνομιλητές και συνδιαμορφωτές. Για τους παραπάνω λοιπόν λόγους, η στιγμή ευνοούσε την ομαδοποίηση των τεσσάρων ισχυρών ενόψει της επόμενης μέρας της Ευρώπης των πολλών ταχυτήτων.
Το παράδοξο της συνάντησης είναι κατ' εμέ όχι το κρατικό αλλά το προσωπικό στοιχείο. Συναντήθηκαν: ο πρόεδρος Ολάντ που αποχωρεί μετά τις εκλογές της 7ης Μαΐου απ' το μέγαρο των Ηλυσίων- με τον πρωθυπουργό της Ιταλίας Τζεντιλόνι, ο οποίος έχει αβέβαιο ορίζοντα καθώς προέρχεται από ένα Δημοκρατικό κόμμα σε ανασύνταξη, ενώ στη θέση του βρίσκεται μετά την παραίτηση Ρέντζι και οχι ως εκλεγμένος πρωθυπουργός- με τον Ισπανό πρωθυπουργό Ραχόι ο οποίος ηγείται μιας κυβέρνησης μειοψηφίας και την καγκελάριο της Γερμανίας Μέρκελ ,η οποία προς το παρόν δημοσκοπικά κονταροχτυπιέται με τον υποψήφιο του SPD Σουλτς ενόψει των εκλογών του Σεπτεμβρίου. Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι ότι οι τέσσερις τους, έχουν αβέβαιο πολιτικό μέλλον όχι με ορίζοντα το 2025, αλλά με ορίζοντα το Σεπτέμβριο. Παρολ'αυτά, είναι πρόθυμοι να δεσμεύσουν την Ευρώπη με συμφέρουσες για τις χώρες τους πολιτικές, διχαστικές όμως για τους υπόλοιπους και το μέλλον της ίδιας της Ένωσης.
Κατά τ' άλλα, όλοι συντάσσονται κατά της ανόδου της ευρωσκεπτικιστικής δεξιάς, ενώ δεν αντιλαμβάνονται ότι οι ίδιοι είναι εκείνοι που με τις πολιτικές τους την ενισχύουν. Σα να ρωτάς αν το πλοίο βυθίζεται και ο καπετάνιος να σου λέει όχι, ενώ φοράει σωσίβιο.
Ειδικότερα, τον εκλογικό χορό ανοίγει μέσα στη βδομάδα (15 Μαρτίου) η Ολλανδία, όπου ο ακροδεξιός Βίλντερς εμφανίζεται να δίνει μάχη με τον φιλελεύθερο Ρούτε για την πρωτιά, στη συνέχεια ακολουθεί η Γαλλία τον Απρίλιο και το Μάιο με πρωταγωνίστρια τη Μαρίν Λεπέν, η συμμετοχή της οποίας φαντάζει σίγουρη στο δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών (οπου δημοσκοπικά ηττάται αν εκεί αντιμετωπίσει τον Εμμανουέλ Μακρόν), ενώ το εκλογικό ντεμαράζ κλείνει με τη Γερμανία το Σεπτέμβριο όπου ηΆνγκελα Μέρκελ και ο Μάρτιν Σουλτζ, δεν αντιπροσωπεύουν ευρωσκεπτικιστικές τάσεις, ωστόσο η εκλογική άνοδος του AfD στο 11.5% δεν είναι αμελητέα. Το ζήτημα είναι ότι αν κερδίσει ο Ρούτε, ο Μακρόν και όποιος απ' τους δύο στη Γερμανία, πάλι όλοι θα πανηγυρίσουν σα να πέτυχαν μια μεγάλη νίκη, όπως έγινε και μετά τις αυστριακές προεδρικές εκλογές λίγους μήνες πριν. Το γεγονός όμως ότι η άκρα δεξιά, η οποία δεν υπήρχε μέχρι την προηγούμενη δεκαετία στον πολιτικό χάρτη, φτάνει να χάνει οριακά έναντι όλων των υπόλοιπων του τόσο συχνά αποκαλούμενου δημοκρατικού τόξου, είναι μια νίκη για εκείνους, μια νίκη του φόβου και του προστατευτισμού και μια ήττα της κοινωνίας της αλληλεγγύης και της δημοκρατικής συμπόρευσης.
Μπορούμε να μαζευτούμε λοιπόν να παρακολουθήσουμε τις επισημότητες των εορτασμών στη Ρώμη, αλλά μάλλον αυτό που θα παρακολουθήσουμε θα είναι το κύκνειο άσμα μιας γενιάς πολιτικών που οδήγησαν την Ευρώπη με ανάποδη πυξίδα σε σχέση με τους προκατόχους τους 60 χρόνια πριν. Κι αν αυτό το οικοδόμημα ποτέ δεν ήταν άριστο, τουλάχιστον μέχρι ένα σημείο προσπαθήσαμε να το βελτιώσουμε. Όμως πια, κάπου στη λαίλαπα της οικονομικής κρίσης και τη μάχη των αριθμών, χάσαμε την Ευρώπη του αληθινού διαλόγου και της συνεργασίας. Καταλήξαμε από την οικονομική στην οξεία κρίση πολιτικής ταυτότητας. Κρατήσαμε όρθια την ενιαία αγορά αλλά έπεσε η Ευρώπη. Είναι καιρός για βούληση και ηγεσίες που μπορούν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων δίχως να κρατούν την Ευρωπαϊκή Ένωση όμηρο μικροπολιτικών εθνικών συμφερόντων.