Η Ιαπωνία είναι ίσως η πιο «Δυτική» από τις χώρες της Ανατολικής Ασίας και κατά συνέπεια η καθημερινότητα των πολιτών της μοιάζει σε αρκετά σημεία με τη ζωή στη Δύση. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με όλους τους πολιτισμούς, υπάρχουν πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ιαπωνικής καθημερινότητας που δε τα βρίσκουμε εύκολα αλλού. Ειδικότερα, ο κατάλογος των διαφορών με την Ελλάδα είναι μακρύς, γεμάτος μικρές και μεγάλες, αστείες, περίεργες ή και εξοργιστικές διαφορές, άλλοτε προς το καλύτερο και άλλοτε προς το χειρότερο. Σκοπός μας στο παρόν άρθρο δεν είναι η εκτενής παρουσίαση και ενδελεχής ανάλυση αυτών των διαφορών, αλλά απλώς μια εύθυμη, συνοπτική αναφορά σε 5 τρανταχτά παραδείγματα, όπου η πλάστιγγα μάλλον γέρνει υπέρ της χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου.
1) Παρακαλώ βγάλτε τα παπούτσια σας!
Στην Ιαπωνία κανείς μα κανείς δε φοράει παπούτσια μέσα στο σπίτι και όλοι τα βγάζουν στην είσοδο. Πρόκειται για ένα μέτρο υγιεινής και καθαριότητας που τηρείται ευλαβικά και παντού. Τα περισσότερα ιαπωνικά σπίτια έχουν το πάτωμα υπερυψωμένο σε σχέση με το χώρο μπροστά από την είσοδο, ώστε κάποιος να αφαιρεί τα παπούτσια του στο χώρο αυτό και στη συνέχεια να πατά με τις κάλτσες ή με παντόφλες στο εσωτερικό της οικίας. Το μέτρο αυτό τηρείται ακόμα και σε πολλά γραφεία, ιατρεία, εστιατόρια, καθώς και στα σχολεία, όπου οι μαθητές έχουν άλλα παπούτσια για να πηγαίνουν στο σχολείο και άλλα για να κυκλοφορούν μέσα σ' αυτό!
Πάτωμα υπερυψωμένο σε σχέση με το χώρο εισόδου, όπου βγάζουμε τα παπούτσια.
Παραδοσιακό ιαπωνικό καθιστικό με τατάμι στο πάτωμα. Τα κομμάτια του τατάμι έχουν συγκεκριμένο μέγεθος και χρησιμοποιούνται ακόμα ως μονάδα μέτρησης εμβαδού.
2) Ορίστε τα σκουπίδια σας, τα βγάλατε έξω λάθος μέρα.
Στην Ιαπωνία η απόρριψη των σκουπιδιών και η ανακύκλωση των υλικών έχει γίνει επιστήμη. Όλα τα σκουπίδια και τα άχρηστα υλικά που προορίζονται για ανακύκλωση χωρίζονται σε πολλές κατηγορίες και απορρίπτονται συγκεκριμένες ημέρες της εβδομάδας. Θεωρείται προσωπική ευθύνη του κάθε πολίτη να διαχωρίσει και να απορρίψει σωστά τα σκουπίδια του, συνήθως σε μικρούς, ειδικά διαμορφωμένους χώρους μπροστά από το σπίτι. Δεν υπάρχουν μεγάλοι κάδοι όπως στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν γενικά κάδοι πουθενά στους δρόμους, ούτε πετάει ο καθένας οτιδήποτε όποτε «του καπνίσει». Αν κάποιος φεύγοντας από το σπίτι βγάλει σκουπίδια διαφορετικής κατηγορίας από εκείνη που έχει οριστεί για αποκομιδή τη συγκεκριμένη μέρα, πολύ απλά θα τα βρει να τον περιμένουν στην πόρτα του όταν γυρίσει!
Οδηγίες γα το διαχωρισμό των απορριμμάτων σε κατηγορίες. Κοινά οικιακά σκουπίδια απορρίπτονται κάθε Δευτέρα και Πέμπτη, μπουκάλια και κονσέρβες κάθε δεύτερη και τέταρτη Τρίτη κτλ.
3) Καλώς ήλθατε, περάστε!
Αν και η ευγένεια στην εξυπηρέτηση δε λείπει - σε γενικές γραμμές - από τη χώρα μας, στην Ιαπωνία το επίπεδο εξυπηρέτησης σε υπηρεσίες και καταστήματα βρίσκεται σε δυσθεώρητα ύψη. Η ευγένεια ξεχειλίζει από παντού και απευθύνεται προς όλους ανεξαιρέτως· είτε μπει σ' ένα κατάστημα ο Κώστας από το Διακοφτό είτε η Βασίλισσα Ελισάβετ της Αγγλίας, η αντιμετώπιση είναι η ίδια. Οι υπάλληλοι θα σε καλωσορίσουν, θα χρησιμοποιήσουν την πιο ευγενική μορφή του προφορικού λόγου για να σου μιλήσουν και στο τέλος θα σου φέρουν τα προϊόντα που αγόρασες μέχρι την έξοδο, όπου θα στα παραδώσουν, θα σε ευχαριστήσουν για την επίσκεψή σου και θα υποκλιθούν μέχρι το πάτωμα ως ένδειξη ευγνωμοσύνης που προτίμησες το κατάστημά τους.
Παρεμπιπτόντως, ο ΦΠΑ είναι 8%, η Κυριακή δεν είναι αργία και γενικά τα καταστήματα και τα σούπερ μάρκετ είναι ανοικτά κάθε μέρα, όλο το χρόνο. Ενώ τα περισσότερα καταστήματα κλείνουν στις 8 ή 9, ειδικά τα σούπερ μάρκετ κλείνουν στις 11 το βράδυ. Στα δε εστιατόρια, οι σερβιτόροι συνήθως γονατίζουν για να πάρουν παραγγελία (ένδειξη σεβασμού στον πελάτη που κάθεται και βρίσκεται χαμηλότερα από τον όρθιο σερβιτόρο), πληρώνεις όχι στο τραπέζι, αλλά σε ταμείο δίπλα στην έξοδο και το φιλοδώρημα είναι άγνωστη λέξη, καθώς δεν υφίσταται τέτοιο έθιμο στη χώρα.
Η κοπέλα αυτή εργάζεται σε πολυκατάστημα της Όσακα και δουλειά της είναι να επιβλέπει την κίνηση των πελατών στους ανελκυστήρες. Κάθε φορά που κλείνει η πόρτα του ανελκυστήρα με πελάτες μέσα, η κοπέλα υποκλίνεται.
4) Μας συγχωρείτε, το τρένο θα αργήσει 17 δευτερόλεπτα.
Τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς στις μεγάλες ιαπωνικές πόλεις είναι πεντακάθαρα, τελείως ακριβή στην ώρα τους και τα οδηγούν υπάλληλοι που φοράνε κοστούμι, γραβάτα (οι άντρες) και λευκά γάντια, οι οποίοι μιλάνε μέσω μικροφώνου στους επιβάτες, ανακοινώνοντας στάσεις ή δίνοντας διάφορες οδηγίες. Οι Ιάπωνες κινούνται κατ' εξοχήν με αυτά εντός των πόλεων, βασιζόμενοι στην ασφάλεια, την ευκολία πρόσβασης, την άνεση (εκτός των ωρών αιχμής) και την απόλυτη αξιοπιστία τους. Το δίκτυο του μετρό στο Τόκυο και την Όσακα - αντίστοιχα Αθήνα και Θεσσαλονίκη - είναι τόσο εκτεταμένο, που θα δυσκολευτείς να βρεις σπίτι που να απέχει περισσότερο από ένα τέταρτο με τα πόδια από κάποια στάση. Ακραίο παράδειγμα στάσης είναι το σύμπλεγμα του σταθμού Σίντζουκου στο Τόκυο, ο οποίος έχει συνολικά 36 αποβάθρες, πάνω από 200 εξόδους και εξυπηρετεί 3,5 εκατομμύρια επιβάτες καθημερινά, κατέχοντας επάξια το σχετικό ρεκόρ Γκίνες.
Τα εισιτήρια είναι ως δύο και τρεις φορές πιο ακριβά απ' ότι στην Ελλάδα και η χρέωση γίνεται βάσει απόστασης μεταξύ σημείου επιβίβασης και αποβίβασης. Τις σπάνιες φορές που το τρένο θα αργήσει (π.χ. επειδή κάποιος έπεσε στις γραμμές από απροσεξία ή για να αυτοκτονήσει), οι υπάλληλοι στους σταθμούς και μέσα στο συρμό ενημερώνουν συνεχώς, ζητάνε 100 φορές συγγνώμη για την ταλαιπωρία και όταν φτάσεις στον προορισμό σου λαμβάνεις από το γραφείο του σταθμάρχη γραπτή βεβαίωση ότι η αργοπορία σου οφείλεται σε καθυστέρηση του τρένου. Αν η λειτουργία της γραμμής διακοπεί για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, λαμβάνεις κουπόνι δωρεάν μετεπιβίβασης και μετακίνησης με τρένο άλλης εταιρείας.
Το δίκτυο του μετρό και του αστικού σιδηρόδρομου στο Τόκυο.
Είσοδος ενός σταθμού του μετρό. Βάζεις το εισιτήριο στην ειδική σχισμή, τα πορτάκια ανοίγουν, περνάς και το παραλαμβάνεις από την άλλη πλευρά. Κάνεις το ίδιο για να βγεις από το σταθμό προορισμού (το μηχάνημα θα κρατήσει το εισιτήριο αυτή τη φορά).
Η υπερταχεία shinkansen, το καμάρι της ιαπωνικής τεχνολογίας. Θα έκανε το δρομολόγιο Αθήνα-Θήβα-Λειβαδιά-Λάρισα-Κατερίνη-Θεσσαλονίκη σε 1 ώρα και 55 λεπτά.
Περνώντας σε άλλα μέσα, στα λεωφορεία οι επιβάτες ανεβαίνουν από τη μεσαία και την πίσω πόρτα και κατεβαίνουν μόνο από την μπροστινή, πληρώνοντας επιτόπου το ποσό που αναλογεί στη διαδρομή. Ακόμα κι αν δεν έχουν το ακριβές αντίτιμο, υπάρχει δίπλα στον οδηγό μηχάνημα για να «χαλάσουν» και να πάρουν ψιλά. Στα ταξί, ο οδηγός, που κι αυτός φορά κοστούμι και γάντια, πατά ένα κουμπί και η πόρτα ανοίγει μόνη της για να επιβιβαστεί ο πελάτης. Η χρήση τους, όμως, είναι πανάκριβη και μια κούρσα 15 χιλιομέτρων (ας πούμε Σύνταγμα-Παλλήνη ή Λευκός Πύργος-Πανόραμα) κοστίζει 40 ευρώ, με τη σημαία να πέφτει στα 5,5 με 6 ευρώ.
Η πόρτα του ταξί έχει ανοίξει για να επιβιβαστεί η κυρία.
5) Θα πεταχτώ στο ψιλικατζίδικο να αγοράσω τα αεροπορικά για Χαβάη.
Οι περισσότεροι από εμάς μπορούμε να φέρουμε στο μυαλό μας την εικόνα ενός ψιλικατζίδικου ή μίνι μάρκετ μιας ελληνικής γειτονιάς. Στην Ιαπωνία, τα μίνι μάρκετ ανήκουν σε 3-4 μεγάλες αλυσίδες (Lawson, Seven Eleven κα), είναι ευρύχωρα, πανταχού παρόντα, λειτουργούν σε 24ωρη βάση όλο το χρόνο και τις αργίες και πέρα από ένα πλήθος φθηνών προϊόντων που μπορείς να αγοράσεις, μεταξύ των οποίων και ζεστό φαγητό, έχεις και τη δυνατότητα να πληρώσεις φως-νερό-τηλέφωνο, να βγάλεις φωτοτυπίες και, μέσω ειδικών τερματικών, να αγοράσεις εισιτήρια συναυλιών και θεαμάτων και να πληρώσεις για υπηρεσίες ή προϊόντα που αγόρασες στο ιαπωνικό διαδίκτυο, χωρίς πιστωτική κάρτα (από βιβλία που ψώνισες στην Amazon μέχρι αεροπορικά εισιτήρια της Japan Airlines για Αυστραλία). Α, και τα περισσότερα έχουν εγκατεστημένο και ΑΤΜ για ώρα ανάγκης. Δεν είναι τυχαίο που τα μαγαζιά αυτά λέγονται «κόνμπινι» στα ιαπωνικά, από την παραφθορά του αγγλικού "convenience (store)".
Μίνι μάρκετ της εταιρείας Family Mart.
Ράφια με έτοιμο φαγητό στο εσωτερικό ενός μίνι μάρκετ.
Από αριστερά προς τα δεξιά: ΑΤΜ, φωτοτυπικό και ειδικό μηχάνημα για την πληρωμή διαδικτυακών αγορών. Εισάγεις έναν κωδικό που σου εστάλη με την αγορά, το μηχάνημα εκδίδει μια βεβαίωση και πληρώνεις στο ταμείο του μίνι μάρκετ.
Αυτές ήταν μερικές χαρακτηριστικές διαφορές στην καθημερινότητα Ελλάδας και Ιαπωνίας. Επιφυλασσόμαστε να επανέλθουμε στο μέλλον με κάμποσα παραδείγματα ακόμα!