Η βόμβα μεγατόνων του Brexit έχει προκαλέσει φρενίτιδα σχολίων και αναλύσεων ανά την Ευρώπη και τον κόσμο. Το πιο εύκολο είναι να παρασυρθεί κανείς σε εικασίες για το τι θα συμβεί στο προσεχές και απώτερο μέλλον. Τρία είναι τα θεμελιώδη ζητήματα που θα μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον της πολιτικής ελίτ και της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης στο διάστημα που ακολουθεί. Και για τα τρία, δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή ούτε ένας πολιτικός ή άλλος παράγοντας που να γνωρίζει το τελικό αποτέλεσμα.
Πρώτο είναι η διαπραγμάτευση Βρετανίας - Ε.Ε. για την αποχώρηση. Όλοι γνωρίζουν ότι πρόκειται για μια αχαρτογράφητη διαδικασία, αφού δεν υπάρχει σχετικό προηγούμενο. Το άρθρο 50 της συνθήκης της Λισαβόνας προσφέρει μεν ένα πλαίσιο για τη διαδικασία, αλλά είναι βέβαιο ότι οι συντάκτες του δεν έχουν προβλέψει έναν μεγάλο αριθμό θεμάτων που σίγουρα θα προκύψουν. Κατ' αναλογία με τις διαπραγματεύσεις για την ένταξη μιας υποψήφιας χώρας, έτσι και στην περίπτωση μιας αποχώρησης, θα πρέπει ν' ανοίξουν διαδοχικά κεφάλαια όπως η διακίνηση ανθρώπων και αγαθών, το καθεστώς των υπηρεσιών (τεράστιας σημασίας για το City), γεωργία και αλιεία και πολλά άλλα. Η διαδικασία από μόνη της είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και δεν θα είναι ευθεία. Θα υπάρχουν πισωγυρίσματα, καυγάδες, μίνι κρίσεις κλπ.
Σε αυτή τη χρονική συγκυρία όμως, το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι η διαχείριση της διαπραγμάτευσης για την αποχώρηση της Βρετανίας. Το πρόβλημα εστιάζεται αλλού. Καμία από τις εμπλεκόμενες πλευρές δεν έχει σαφή εικόνα για το πού θέλει να καταλήξει στο τέλος της διαδικασίας. Υπάρχουν δύο ακραίες καταστάσεις: Η απόλυτη ανεξαρτησία της χώρας, χωρίς κανένα δεσμό με την Ε.Ε. και η διατήρηση του status quo. Κανένα από τα δύο άκρα δεν πρόκειται ν' αποτελέσει το τελικό αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης. Ενδιάμεσα, υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός εναλλακτικών. Σε μια από αυτές θα καταλήξει, όταν καταλήξει η διαδικασία. Και στις δύο πλευρές υπάρχουν παράγοντες που έχουν άποψη σχετικά με το τι θέλουν. Σε αυτή τη φάση όμως, αυτές οι απόψεις δεν αποτελούν τους υιοθετημένους στόχους της εκάστοτε πλευράς. Διαπραγμάτευση χωρίς αποσαφηνισμένους στόχους δεν μπορεί να υπάρξει.
Το δεύτερο τεράστιο ζήτημα αφορά τον προσανατολισμό της Ε.Ε. υπό το πρίσμα του Brexit. Θα υπάρξουν φυγόκεντρες τάσεις, με οικειοθελείς αποχωρήσεις κι άλλων χωρών, ή θα συσπειρωθεί η ένωση; Θα λειτουργήσει το Brexit ως σήμα αφύπνισης κατά των λαϊκιστών / εθνικιστών και κάθε λογής ακραίων φωνών, ή θα λειτουργήσει ενισχυτικά γι' αυτές; Η Ελλάδα επηρεάζεται σε καθοριστικό βαθμό από τις απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, αφού αυτά έχουν ανέβει πλέον στην ιεραρχία των θεμάτων που απασχολούν την Ε.Ε. Η συζήτηση για την ελάφρυνση του χρέους θα μετατεθεί προς τα πίσω, καθώς γίνεται εξαιρετικά δύσκολο για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ν' απευθυνθούν στα κοινοβούλιά τους και να θέσουν το σχετικό αίτημα. Ταυτόχρονα η Ελλάδα έχει ήδη πάψει να μονοπωλεί την αρνητική ατζέντα της Ε.Ε. Δυστυχώς αυτό συμβαίνει, όχι διότι η χώρα έχει λύσει τα προβλήματά της, αλλά διότι έχουν εμφανιστεί ακόμη μεγαλύτερα που θα διεκδικήσουν την προσοχή των ευρωπαϊκών θεσμών.
Το τρίτο ζήτημα προκύπτει ως συνέπεια της προσαρμογής του προσανατολισμού της Ε.Ε. Είναι περίπου βέβαιο ότι στο προσεχές μέλλον θα ξεκινήσει η συζήτηση για την αναμόρφωση των ευρωπαϊκών θεσμών. Οι Βρυξέλλες θα κληθούν να περιορίσουν την περίφημη γραφειοκρατία τους, οι αποφάσεις στα όργανα θα πρέπει να επιταχυνθούν και φυσικά θα πρέπει να συζητηθεί ξανά το ζήτημα της στάθμισης των ψήφων στο ευρωπαϊκό συμβούλιο και τα υπόλοιπα κοινοτικά όργανα. Η Βρετανία ήταν δεύτερη σε δικαιώματα ψήφου μετά τη Γερμανία. Το κενό που θα αφήσει είναι σημαντικό. Χώρες όπως η Ισπανία, η Φιλανδία και η Σουηδία θεωρούν ότι αδικούνται από το status quo και αναμένεται να διεκδικήσουν δυναμικά τις Βρετανικές ψήφους.
Κατά τις ημέρες που ζούμε και για το επόμενο διάστημα, τα παραπάνω τρία ζητήματα, τροφοδοτούν και γιγαντώνουν μια άκρως επικίνδυνη συνισταμένη. Αυτή είναι η αβεβαιότητα. Είναι ο ένας παράγοντας που γεννά πολιτική αστάθεια, μέσω της ενίσχυσης των ακραίων φωνών, οικονομική αστάθεια, μέσω της απότομης και απρόβλεπτης εκρηκτικότητας των αγορών και κοινωνική αστάθεια, αφού οι πολίτες παγώνουν τα σχέδιά τους και ενδίδουν στον φόβο για το άγνωστο. Αυτή η αβεβαιότητα είναι το θηρίο που καλείται να σκοτώσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα η Ευρώπη. Προς αυτή την κατεύθυνση, υπάρχει τεράστια ανάγκη για ηγεσία, όραμα και πολιτική πρωτοβουλία που θα βγάλει την ένωση από αυτή την επικίνδυνη εκκρεμότητα. Η Γερμανία, πιθανότατα με τη συνεργασία της Γαλλίας, είναι η πιο προφανής υποψήφια για να παίξει αυτόν το ρόλο. Η συμπεριφορά της Γερμανίας θα είναι ο καθοριστικός παράγοντας περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Εάν κινηθεί γρήγορα για να κλείσει το θέμα της Βρετανικής αποχώρησης, εντός δύο ετών όπως προβλέπει το άρθρο 50 και ταυτόχρονα δώσει ώθηση στην αναμόρφωση και εμβάθυνση της ένωσης, τότε τα χειρότερα θα έχουν αποφευχθεί.
Τέλος, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, γίνεται πιο επιτακτικό από ποτέ να βάλουμε άμεσα σε τάξη τα του οίκου μας. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να έχουμε λόγο και να επηρεάσουμε το μέλλον μας, μέσα από την πολυεπίπεδη και σύνθετη διαπραγματευτική διαδικασία που θα ξεδιπλωθεί μπροστά μας τους επόμενους μήνες και χρόνια.