Σε προηγούμενο κείμενό μας, με τίτλο Ισραήλ – Παλαιστίνη, o δύσκολος δρόμος από τον πόλεμο στην ειρήνη, είχαμε καταγράψει την σημασία μιας συναντίληψης των ηγεσιών των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων, για την προώθηση μιας ειρηνικής λύσης. Μια τέτοια σύγκλιση, επιθυμητή όσο και δύσκολη, στην συνέχεια θα πρέπει να καταλήξει σε έναν άτυπο οδικό χάρτη, που κατά την γνώμη μας αποτελεί το πιο ουσιώδες βήμα στην επίλυση της μακράς αυτής αντιπαράθεσης.
Στο ίδιο κείμενο διαπιστώναμε την απουσία δημόσιων τοποθετήσεων από την πλευρά του Ισραήλ σχετικά με τα επόμενα στάδια της αντίδρασής του, αλλά και την έλλειψη ενός αναλυτικού σχεδιασμού από την πλευρά των ΗΠΑ και των λοιπών εμπλεκομένων για την διαμόρφωση ενός πλαισίου λύσης. Μετά τις τελευταίες εξελίξεις, εκτιμάται ότι αυτό οφείλεται σε αποκλίσεις μεταξύ των επιδιώξεων ΗΠΑ-Ισραήλ, καθώς και στην έλλειψη πρωτοβουλιών για την διευκρίνιση ή και προσαρμογή τους. Παράλληλα, έχοντας πλέον μπει στον τέταρτο μήνα από την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου, ο κίνδυνος μιας ευρύτερης ανάφλεξης στην περιοχή έχει αυξηθεί, με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση να προσπαθούν να διασφαλίσουν ότι δεν θα υπάρξει μια κλιμάκωση με πλήρη εμπλοκή της Χεζμπολάχ, από την οποία «κανένας δεν θα βγει κερδισμένος».
Η πιθανότητα ανάφλεξης στην ευρύτερη περιοχή: Λίβανος, Συρία, Ιράκ, Υεμένη
Κατ’ αρχήν, σε ότι αφορά την πιθανότητα να επεκταθεί η σύγκρουση στην ευρύτερη περιοχή, σημειώνουμε την νέα (τέταρτη συνολικά τους τελευταίους τρεις μήνες) επίσκεψη του Υπουργού Εξωτερικών Μπλίνκεν στην Μέση Ανατολή, στον ρόλο του «πυροσβέστη», επιδιώκοντας την συγκράτηση του Ισραήλ από μια επέμβαση στον Λίβανο κατά της Χεζμπολάχ. Ενδεικτική των δυσκολιών που αντιμετωπίζει ο κ. Μπλίνκεν είναι η επίσκεψή του στην Τουρκία, όπου, σύμφωνα με τις δηλώσεις του, εκτός των «γνωστών» ζητημάτων (απόκτηση και εκσυγχρονισμός των F16, προσυπογραφή της εισόδου της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ) συζητήθηκε και πώς η Τουρκία θα μπορούσε να βοηθήσει στην μη επέκταση της σύγκρουσης.
Υπενθυμίζεται ότι η Τουρκία φιλοξενεί ακόμα μέρος της ηγεσίας της Χαμάς (έχοντας παράσχει την Τουρκική υπηκοότητα σε μέλη της), ενώ μηχανισμοί με έδρα την χώρα αυτή φαίνεται ότι συμβάλλουν στην χρηματοδότηση της τρομοκρατικής (σύμφωνα με τις ΗΠΑ, την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες χώρες, όχι όμως την Τουρκία) αυτής οργάνωσης. Επισημαίνουμε ακόμα τα οφέλη που αποκομίζει η Τουρκία από τις «παράπλευρες» συνέπειες της επίθεσης της Χαμάς, όπως η πρακτικά εγκατάλειψη του οικονομικού διαδρόμου Ινδίας-Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων-Σαουδικής Αραβίας-Ιορδανίας- Ισραήλ-Ευρωπαϊκής Ένωσης, που παρακάμπτει την Τουρκία και φιλοδοξεί να αποτελέσει αντίβαρο στον νέο δρόμο του μεταξιού της Κίνας (Belt and Road Initiative). Προς την ίδια κατεύθυνση θα πρέπει να ερμηνευτούν και οι τελευταίες εξελίξεις στην Αρμενία, για την προώθηση, υπό την πίεση Αζερμπαιτζάν και Τουρκίας, της συμφωνίας δημιουργίας διαδρόμου, που διερχόμενος από την Αρμενία, θα συνδέει (μέσω Ναχιτσεβάν και Τουρκίας) την Κίνα με τις αγορές της Ευρώπης («Μεσαίος διάδρομος»), ταυτόχρονα διευκολύνοντας την πρόσβαση και επιρροή της Τουρκίας στην Κεντρική Ασία. Τέλος, θυμίζουμε, ότι η Τουρκία συνεχίζει την (επιτυχημένη στην περίπτωση της Ρωσο-Ουκρανικής σύγκρουσης) διπρόσωπη τακτική της, τροφοδοτώντας, από τα λιμάνια της, το Ισραήλ με πετρέλαιο από το Αζερμπαιτζάν και με άλλες πρώτες ύλες και ταυτόχρονα προσβάλλοντας τον Νετανιάχου (που εκπροσωπεί το Ισραήλ), τους Εβραίους και άλλα έθνη, όπως τους Γερμανούς, με τοποθετήσεις όπως αυτή κατά την επίσκεψή του στην Γερμανία.
Επανερχόμενοι στο θέμα της πιθανότητας επέκτασης της σύγκρουσης με την εμπλοκή του Λιβάνου και των εκεί δυνάμεων της Χεζμπολάχ, σημειώνουμε ότι, μέχρι πρόσφατα, η αντιπαράθεση ήταν σε σχετικά ελεγχόμενα πλαίσια (εκτόξευση ρουκετών από την Χεζμπολάχ, επιθέσεις πυροβολικού και drones του Ισραήλ σε θέσεις της Χεζμπολάχ), παρά τον αριθμό των θυμάτων (σύμφωνα με πρόσφατη καταμέτρηση έχουν σκοτωθεί 28 Λιβανέζοι άμαχοι, 147 μαχητές της Χεζμπολάχ, 5 ισραηλινοί πολίτες και 9 Ισραηλινοί στρατιώτες). Παράλληλα, ως αποτέλεσμα των επιθέσεων της Χεζμπολάχ, 28 Ισραηλινοί οικισμοί κοντά στα σύνορα με 70,000 κατοίκους έχουν εκκενωθεί, ενώ αντίστοιχη είναι και η μεταφορά κατοίκων στον Νότιο Λίβανο.
Όμως η δολοφονία από Ισραηλινό πύραυλο στην Βηρυτό, του Σάλεχ αλ Αρούρι, υπ’ αριθμόν 2 της Χαμάς, μαζί με άλλα δύο υψηλόβαθμα στελέχη της καθώς και Λιβανέζους πολίτες αύξησε σημαντικά την ένταση, ενώ o ηγέτης της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα προειδοποίησε για ανταπόδοση του πλήγματος, σε χρόνο που θα επιλεγεί: στις 5 Ιανουαρίου η Χεζμπολάχ προχώρησε σε επίθεση με δεκάδες ρουκέτες κατά ισραηλινής βάσης, ως πρώτο σκέλος της αντίδρασής της.
Υπενθυμίζεται ότι οι επεμβάσεις του Ισραήλ στον Λίβανο έχουν μακρά ιστορία (ενεργή ανάμιξη στην διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, επιθέσεις κατά στόχων το 1993 και 1996, εισβολή δυνάμεων του Ισραήλ το 2006, περιορισμένης κλίμακας επεισόδια στην συνέχεια), τελικά επιφέροντας την ενίσχυση της δημοφιλίας της Χεζμπολάχ, η οποία ενσωματώθηκε στο πολιτικό σύστημα της χώρας, αποτελώντας την ισχυρότερη πολιτική δύναμη. Ως εκ τούτου, λαμβανομένης υπόψη της οικονομικής κατάστασης στον Λίβανο, η Χεζμπολάχ δεν επιθυμεί την επέκταση της σύγκρουσης, δεν είναι δυνατόν όμως και να δείξει ότι δεν αντιδρά. Το Ισραήλ, από την μεριά του, θεωρώντας ότι απειλείται από την παρουσία της (εξοπλισμένης πολύ καλύτερα από την Χαμάς) Χεζμπολάχ, ίσως εκτιμά την σημερινή κατάσταση ως μια ευκαιρία για «απαλλαγή» από αυτήν. Η πρόσφατη απόσυρση μέρους του ισραηλινού στρατού από την Λωρίδα της Γάζας θεωρήθηκε ότι προετοιμάζει μια επέμβαση του Ισραήλ στον Λίβανο, ενώ η επίθεση του Ισραήλ στις 8 Ιανουαρίου (ημέρα άφιξης του Μπλίνκεν στην χώρα αυτή), με θύμα υψηλόβαθμο αξιωματούχο της Χεζμπολάχ, προδιαθέτει για αύξηση της έντασης, ακόμα κι αν θεωρηθεί ως μια διαπραγματευτική κίνηση του Ισραήλ, στις δύσκολες συζητήσεις με τον εκπρόσωπο των ΗΠΑ.
Η κατάσταση στην Συρία παρουσιάζει ομοιότητες με τον Λίβανο, με ιστορικό πολλών δεκάδων επιθέσεων κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Αφορούν, κατά κύριο λόγο, την «εξουδετέρωση» Ιρανικού οπλισμού και Ιρανών ή φιλοϊρανών στρατιωτικών, ενώ σποραδικές ήταν οι αντιπαραθέσεις της Χεζμπολάχ με τον Ισραηλινό στρατό, ενδεικτικά κοντά στα υψίπεδα του Γκολάν.
Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο είναι οι δεκάδες επιθέσεις κατά Αμερικανικών βάσεων στην Συρία και το Ιράκ, από φιλοϊρανικές δυνάμεις (όχι απαραίτητα της Χεζμπολάχ), με σκοπό την απομάκρυνση μερικών εκατοντάδων Αμερικανών στρατιωτικών (περίπου 2.500 στο Ιράκ και 900 στην Συρία) από τις χώρες αυτές. Η πρόσφατη επίθεση των ΗΠΑ με drone στην Βαγδάτη, με θύμα ανώτερο αξιωματούχο φιλοϊρανικής πολιτοφυλακής, την οποία οι ΗΠΑ θεωρούν ως υπεύθυνη για τις εναντίον τους επιθέσεις, κρίνεται ως μετριοπαθές μήνυμα, σε αντίθεση με την προ τετραετίας δολοφονία του στρατηγού Σουλειμανί, που αφού πολέμησε κατά του ISIS, στην συνέχεια οργάνωσε με επιτυχία την ιρανική στρατιωτική παρουσία σε χώρες της Μέσης Ανατολής. Από την ουσιαστική αποδυνάμωση των χωρών αυτών (Ιράκ, Συρία), μεγάλη ωφελημένη είναι η γειτονική τους Τουρκία, η οποία ενισχύει την στρατιωτική, πολιτική και οικονομική παρουσία της παρά την θέληση των νόμιμων κυβερνήσεών τους, ταυτόχρονα επιδιδόμενη σε τακτικές επιθέσεις εναντίον Κούρδων αγωνιστών που αντιστέκονται στα σχέδιά της, ακόμα κι όταν αυτοί είναι σύμμαχοι των ΗΠΑ (Syrian Democratic Forces), όπως συμβαίνει στην Συρία.
Σε ότι αφορά τις επιθέσεις των Χούτις, που με τις επιθέσεις τους έχουν ουσιαστικά εμποδίσει την διέλευση των εμπορικών πλοίων από την Ερυθρά Θάλασσα και την Διώρυγα του Σουέζ, παραπέμπουμε σε παλιότερό κείμενό μας Οι «ξεχασμένοι» πόλεμοι, διαπιστώνοντας πως όταν μια σύγκρουση παρατείνεται επί μακρόν, διαμορφώνεται μια ψυχολογία αποδοχής και διάδοσης της βίας προς κάθε κατεύθυνση. Άλλο ένα πρόβλημα που αναδείχθηκε είναι η έλλειψη προσαρμογής της αμυντικής «ασπίδας» της Δύσης στις εξελίξεις των τελευταίων χρόνων, αφού χρησιμοποιούνται πύραυλοι κόστους 1.000.000 Ευρώ για να αντιμετωπιστούν drones κόστους κάτω των 20.000 Ευρώ.
Τέλος, θυμίζουμε την επίπτωση από την πίεση του Ισραήλ στην Δυτική Όχθη, με τους Παλαιστινίους, μετά τις 7 Οκτωβρίου, να μετρούν 332 νεκρούς, περισσότερους από 3.000 τραυματίες και 5.600 συλλήψεις, με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να αποφασίσουν κυρώσεις κατά ορισμένων εποίκων για απρόκλητες επιθέσεις κατά Παλαιστινίων, η Γαλλία να τις έχει εξαγγείλει και η Ευρωπαϊκή Ένωση να τις εξετάζει. Ως επακόλουθο όμως των πιο πάνω, η μέχρι πρότινος δημοφιλία της Παλαιστινιακής Αρχής έχει κατακρημνιστεί (αποδυναμώνοντας την δυνατότητα ανάληψης της ευθύνης διοίκησης του συνόλου των κατεχομένων μετά την λήξη της ισραηλινής επέμβασης), και αντίστοιχα της Χαμάς έχει αυξηθεί σημαντικά.
… και στο βάθος το Ιράν
Ο «ελέφαντας στο δωμάτιο», δηλαδή το σοβαρότερο στοιχείο του θέματος, που οι εμπλεκόμενοι δείχνουν να αγνοούν, είναι η (στρατηγικής φύσης) επιθυμία του Ισραήλ να συμπαρασύρει τις ΗΠΑ σε μια σύγκρουση με το Ιράν. Πίσω από τις τελευταίες δηλώσεις εκπροσώπων του Ισραήλ, ότι «το ποτήρι με την Χεζμπολάχ κοντεύει να ξεχειλίσει», δεν βρίσκεται μόνο η προσδοκία αποδυνάμωσής της, αλλά και το σχεδόν απίθανο ενδεχόμενο, μέσω της εμπλοκής της Χεζμπολάχ, να προκληθεί μια σύγκρουση του Ιράν με το Ισραήλ και τους συμμάχους του. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η προσπάθεια του Ισραήλ για συσχετισμό της επίθεσης της Χαμάς με το Ιράν, προσκομίζοντας περιορισμένες αποδείξεις, δεν έχει φέρει αποτέλεσμα.
Η θεώρηση του Ιράν από το Ισραήλ ως κύριας απειλής, δεν είναι μόνο λόγω των φραστικών του επιθέσεων κατά του Ισραήλ, ή της αυξανόμενης παρουσίας στρατιωτικών δυνάμεων επηρεαζόμενων από το Ιράν κοντά στο Ισραήλ, αλλά και λόγω της συνεχιζόμενης προσπάθειας ανάπτυξης αναβαθμισμένων στρατιωτικών μέσων (περιλαμβανομένων drones, πυραύλων, αλλά και πυρηνικών όπλων). Από την Συμφωνία του 2015, που προέβλεπε περικοπή του προγράμματος εμπλουτισμού του ουρανίου και παρακολούθηση των πυρηνικών δραστηριοτήτων στο Ιράν από την Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency), ως αντάλλαγμα της άρσης των τότε οικονομικών κυρώσεων, οι ΗΠΑ αποχώρησαν το 2018 (επί Προεδρίας Τραμπ) και ο Πρόεδρος Μπάιντεν δεν κατάφερε να την καταστήσει ξανά ενεργή. Ταυτόχρονα, σημειώνουμε την έλλειψη πρόβλεψης, στην προαναφερθείσα ή άλλη Συμφωνία, περιορισμών στην ανάπτυξη και άλλων οπλικών συστημάτων, όπως πυραύλων και drones: σήμερα το Ιράν φέρεται να κατέχει πάνω από 3.000 βαλιστικούς πυραύλους με βεληνεκές έως 2.000 χλμ και παράλληλα έχει αναπτύξει την παραγωγή απλών αλλά εξίσου καταστροφικών drones.
Στο μεταξύ, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν βρίσκεται σε εξέλιξη: ήδη τον Φεβρουάριο του 2023, αξιωματούχοι των ΗΠΑ δήλωναν ότι ήταν θέμα λίγων ημερών η παραγωγή επαρκούς υλικού για την κατασκευή μας ατομικής βόμβας (βέβαια, χρειάζεται και ο μηχανισμός πυροδότησης, που δεν είναι καθόλου απλός), ενώ πρόσφατη αναφορά σε Ισραηλινή εφημερίδα εκτιμούσε ότι το διαθέσιμο εμπλουτισμένο ουράνιο στο Ιράν θα μπορούσε να επαρκέσει για την κατασκευή περισσότερων από μία πυρηνικών βομβών. Ο αριθμός όμως αυτός θα ήταν πολύ μικρότερος από τον αριθμό που φέρεται να διαθέτει το Ισραήλ (εκτιμώμενος, στο δημοσίευμα, μεταξύ 80 και 200). Ως εκ τούτου, σύμφωνα με μια ψυχρή λογική, σε μια υποτιθέμενη πυρηνική αντιπαράθεσή των δύο χωρών, οι απώλειές τους θα ήταν δυσανάλογες. Εδώ και αρκετά χρόνια, το Ισραήλ εξετάζει την μονομερή δράση κατά του Ιράν, τελικά περιοριζόμενο, σύμφωνα με ενδείξεις, σε κυβερνοεπιθέσεις και «αγνώστου φορέα» πλήγματα σε επιστήμονες-κλειδιά του πυρηνικού προγράμματος, τα οποία έχουν περιορισμένα αποτελέσματα, μη ικανά να αδρανοποιήσουν το οπλοστάσιο και τις αντίστοιχες εγκαταστάσεις του Ιράν, ακόμα και αν αυτό δεχτεί επίθεση.
Οι ΗΠΑ, για τους λόγους που προαναφέραμε, και μετά τις αποτυχημένες επεμβάσεις τους στο Ιράκ (οι οποίες ενίσχυσαν ακραίες ισλαμιστικές οργανώσεις, όπως το ISIS, καθώς και γειτονικές του χώρες με αναθεωρητική πολιτική, όπως το Ιράν και την Τουρκία) αρνούνται να συμμετάσχουν σε μια τέτοια επιχείρηση. Το ενδεχόμενο επέκτασης της σύγκρουσης, εφόσον το Ιράν «υποχρεωθεί» να συμμετάσχει σε μια σύγκρουση με το Ισραήλ και τους συμμάχους του, θα έκανε οποιονδήποτε σώφρονα ηγέτη να αναλογίζεται τις ανεξέλεγκτες συνέπειες ενός τέτοιου σεναρίου, ικανού να οδηγήσει όλη την περιοχή στο χάος και την καταστροφή.
Κι άλλος ένας ελέφαντας στο δωμάτιο
Η περίοδος της μονοκρατορίας των ΗΠΑ, που ακολούθησε το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, κατά την γνώμη μας αποτέλεσε μια χαμένη ευκαιρία εδραίωσης της παγκόσμιας ειρήνης. Ενδεικτικά, αναφέρουμε μονομερείς επιθέσεις κατά χωρών χωρίς στοιχειοθέτηση των κινδύνων ασφαλείας, καθώς και αδράνεια παρέμβασης σε σημεία του πλανήτη, όπου χώρες συμπεριφέρονται με βάση την αυξημένη ισχύ τους. Τα πιο πάνω συνέβαλαν στην επιτάχυνση των μηχανισμών παρακμής της Δύσης, που δύσκολα μπορεί να αντιστραφεί. Παράλληλα, σχηματίζονται ετερόκλητοι και ετερογενείς συνασπισμοί, όπως Κίνας – Ρωσίας – Ιράν, στοχεύοντας στην αμφισβήτηση της οικονομικής, στρατιωτικής και πολιτικής ηγεμονίας των ΗΠΑ, ενώ «απλουστευτικές» προσεγγίσεις ή πρωτοβουλίες, αντί της προσαρμογής των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στα νέα δεδομένα είναι ικανά να φέρουν τα αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Η εξαγγελθείσα υπεράσπιση της Δημοκρατίας και του ανθρωπισμού μπορεί να καταστεί οδηγός των ΗΠΑ το επόμενο διάστημα, χωρίς «παραχωρήσεις» και εξαιρέσεις σε χώρες με ισχυρή επικοινωνιακή παρουσία, αλλά και χωρίς «τα γυαλιά» της πολιτικής ορθότητας (politically correct).
Παράλληλα, η στάση των ΗΠΑ θα είναι ακόμα πιο αποτελεσματική, αν συνδυαστεί με μια «ανοικτή πολιτική» προς άλλες χώρες, ενδεχομένως και με μια επαναξιολόγηση των μέχρι τώρα δεδομένων. Θεωρούμε πώς, υπό τις πιο πάνω προϋποθέσεις, αντιπαραθέσεις όπως μεταξύ Ισραήλ-Παλαιστινίων ή Ρωσίας-Ουκρανίας, ή άλλες υφιστάμενες ή εν δυνάμει, είναι δυνατόν να έχουν μια μόνιμη και επιτυχή κατάληξη.