Σε πρόσφατο κείμενο έκανα μια περίληψη του τελευταίου βιβλίου του Μουσταφά Ακυόλ, στο οποίο ο συγγραφέας παρουσιάζει την προέλευση του – πλειοψηφικού σήμερα – συντηρητικού Ισλάμ, και στο οποίο προβάλλει την ανάγκη ανανέωσής του. Εδώ βρίσκω την ευκαιρία να προχωρήσω σε μια συζήτηση επί των όσων αναφέρονται σε αυτό.
Εκσυγχρονιστικό Ισλάμ: και όμως υπάρχει
Για να κατανοήσουμε καλύτερα το βιβλίο του Ακυόλ, πρέπει να το θέσουμε σε ένα γενικότερο πλαίσιο. Ο συγγραφέας είναι ένας μεταξύ πολλών αναθεωρητών Μουσουλμάνων, πιστών, και όχι άθεων, που προβαίνουν σε ένα κάλεσμα εκσυγχρονισμού. Προφανώς, όλοι αυτοί δεν αποτελούν μια ομοιογενή ιδεολογική και θεολογική ομάδα και δεν συμφωνούν στα πάντα. Όμως οι ιδέες που προβάλλουν σε πολλά σημεία αλληλεπικαλύπτονται.
Για τους σκοπούς του παρόντος κειμένου, θα παραθέσω ελάχιστα και τελείως ενδεικτικά παραδείγματα Μουσουλμάνων με αξιοσημείωτη διαδικτυακή παρουσία ώστε ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης να μπορεί πιο εύκολα να εισαχθεί στην θεματολογία.
Μπορούμε λοιπόν να αναφέρουμε την Αμερικανίδα ινδικής καταγωγής Ασρά Νομάνι, που μάλιστα έλαβε θέση εναντίον της μαντήλας, ή τον Γάλλο Αμπντενούρ Μπιντάρ, που θεωρεί ότι η καταδίκη της ισλαμικής τρομοκρατίας από τους μετριοπαθείς Μουσουλμάνους δεν αρκεί, και ότι επιβάλλεται ταυτοχρόνως και η υπέρβαση του συντηρητικού Ισλάμ που την θρέφει (βλ. στα γαλλικό πρωτότυπο και σε αγγλική μετάφραση). Επίσης, την Ισράντ Μάντζι, Καναδή με καταγωγή από την Ουγκάντα η οποία ετάχθη υπέρ της γαλλικής απαγόρευσης της μπούρκα (βλ. την συνέντευξη στον Μπιλ Μάχερ) και που επίσης θεωρεί ότι δεν αρκεί η μετριοπάθεια αλλά απαιτείται αναμόρφωση (βλ. συνέντευξη στο Αλ Τζαζίρα). Σε πιο περιορισμένη, αλλά σχετιζόμενη, θεματική κινείται η Ιρανή Μεσίχ Αλινετζάντ, ιδρύτρια της κίνησης My Stealthy Freedom κατά της υποχρεωτικής μαντήλας στο Ιράν (βλ. συνέντευξή της).
Εδώ μπορούμε να μετρήσουμε και νεοφώτιστους του Ισλάμ, προερχόμενους από δυτικές κοινωνίες. Για το ελληνικό κοινό, ενδιαφέρουσα είναι η συνέντευξη που πήρε η Πωλίνα Άνιφτου στην διαδικτυακή εκπομπή In Dubio από την Σοφία Τσουρλάκη, Ελληνίδα που ασπάσθηκε το Ισλάμ («Η θέση της γυναίκας στο Ισλάμ», 27/2/2022). Η κα Τσουρλάκη μάλιστα κράτησε το όνομά της, με το σκεπτικό ότι η λήψη αραβικού ονόματος δεν είναι υποχρέωση. Προέβη δηλαδή σε μια αναθεωρητική ερμηνεία του παραδοσιακού Ισλάμ «με το καλημέρα». Από την άλλη μεριά, σε αντίθεση με εκσυγχρονίστριες Μουσουλμάνες που κατάγονται από Ισλαμικές χώρες, η ίδια υιοθέτησε την χρήση της μαντήλας που εκείνες καταδικάζουν ως καταπιεστική.
Πέραν των αναμορφωτών πιστών Μουσουλμάνων, για την πληρότητα του πλαισίου θα πρέπει να αναφέρουμε και εκείνους που εγκατέλειψαν την πίστη – τους αποστάτες. Αν και πολλοί αλλαξοπίστησαν, εδώ θα περιορισθώ σε εκείνους που επέλεξαν την αθεΐα, όπως τον Αμερικανό πακιστανικής καταγωγής Μουχάμαντ Σαγιέντ, ιδρυτή της οργάνωσης Ex-Muslims of North America που περιθάλπει πρώην Μουσουλμάνους από διώξεις για αποστασία (βλ. π.χ. συνέντευξή του στο κανάλι The Thinking Atheist, και βίντεο της οργάνωσης σχετικά με την ισλαμική μαντήλα). Επίσης, την Ολλανδοαμερικανή σομαλικής καταγωγής Αγιάν Χίρσι Αλί που θεωρεί το Ισλάμ μισογυνικό (βλ. π.χ. συζήτησή της στην εκπομπή της Μικαέλα Πήτερσον), ή την Καναδή αιγυπτιοπαλαιστινιακής καταγωγής Γιασμίν Μοχάμεντ, που αφού δραπέτευσε τον εξαναγκασμένο γάμο της με στέλεχος της Αλ Κάιντα, εγκατέλειψε το Ισλάμ. Σήμερα στηλιτεύει τους προοδευτικούς της Δύσης για την κάλυψη που παρέχουν στο συντηρητικό Ισλάμ, ενώ προωθεί το hashtag #NoHijabDay (βλ. συνέντευξή της).
Εν ολίγοις πρόκειται για ένα πολύ ζωηρό, ίσως καυτό, ζήτημα που εν μέρει αναιρεί την αντίληψη ενός μονολιθικού και στατικού Ισλάμ.
Η ιδιαιτερότητα του Ισλάμ
Ένα κεντρικό ερώτημα που έθεσε ο συγγραφέας είναι γιατί ήταν το Ισλάμ, και όχι ο Χριστιανισμός ή ο Ιουδαϊσμός, που προσκολλήθηκε για τόσους αιώνες σε μια κυριολεκτική, νομικίστικη, πουριτανική και φιντεϊστική ερμηνεία του ιερού του κειμένου, βασισμένη σε μεσαιωνικά ήθη νομαδικών φυλών.
Υπήρχε μήπως κάποια νομοτέλεια που ταλανίζει όλες τις θρησκείες;
Ο Χριστιανισμός πέρασε και ο ίδιος από διάφορες φάσεις θρησκευτικής καταπίεσης (βλ. Ιερά Εξέταση), σκοταδισμού (βλ. την δίωξη του Γαλιλαίου), υποκρισίας (βλ. συγχωροχάρτια), πουριτανισμού (βλ. ... Πουριτανισμό!), και ενδοθρησκευτικών συγκρούσεων (βλ. εικονομαχία στο Βυζάντιο, guerres de religion στην Γαλλία).
Παρατηρούνται ακόμα τέτοια περιστατικά στον Χριστιανικό κόσμο, από τις θρησκευτικές συγκρούσεις στην Β. Ιρλανδία, μέχρι τις καταστροφές των κινηματογράφων Όπερα και Έμπασσυ κατά την προβολή του «Ο τελευταίος πειρασμός» το 1988. Αυτά όμως είναι αφενός εξαιρετικά σπάνια, αφετέρου δεν αποτελούν ιδιαίτερη εξαίρεση συγκρινόμενα με αντίστοιχα περιστατικά με μη θρησκευτικά κίνητρα. Π.χ. με αντίστοιχη βία είχε αντιμετωπίσει και το ΚΚΕ την ταινία «Ελένη» όταν βγήκε στις αίθουσες το 1985, ουσιαστικώς εμποδίζοντάς την να παιχθεί.
Επιπλέον, και οι πιο μαχητικοί κληρικοί δεν διεκδικούν την δικαιοδοσία της εγκόσμιας τιμωρίας των βλασφήμων και αμαρτωλών, εν είδει αστικού ή ποινικού δικαστού. Ακόμη και το «Πηδάλιον», που μπορεί να θεωρηθεί ως το πλησιέστερο που πλησίασε η Ορθόδοξη πατρολογία στην σύνταξη κανόνων για την κοσμική συμπεριφορά των πιστών, δεν περιέχει εγκόσμιες τιμωρίες όπως αυτές που προτείνει το Κοράνι. Στις κοινωνίες μας, ακόμη και οι κατηγορίες για βλασφημία πρέπει να εκδικασθούν από αστικά δικαστήρια και δεν τιμωρούνται επί τόπου από μουκτασίμπ.
Τα όποια μέτρα λαμβάνονται από τον κλήρο είναι εντός του κανονικού δικαίου (ακοινωνησία, επιτίμια κλπ) και κορυφώνονται στον αφορισμό. Στις ελληνικές Εκκλησίες αυτό ήταν ένα σπανιότατο μέτρο, ιδίως μετά την τουρκοκρατία, το οποίο πλέον δεν έχει «δόντια». Ήδη από το 1856, όταν ο Κεφαλληνίας Σπυρίδων αφόρισε τον Ανδρέα Λασκαράτο, ακόμη και αν ο αφορισμός είχε κοινωνικές συνέπειες, ο ποιητής λέγεται ότι ζήτησε να αφορίσουν και τα παπούτσια των παιδιών του για να μη λιώνουν! Και ο αφορισμός ήρθη πριν τον θάνατό του.
Ο Ακυόλ ανιχνεύει αυτήν την ιστορική ιδιαιτερότητα του Ισλάμ στην εργαλειοποίηση της θρησκείας από δεσποτικούς χαλίφηδες που βολεύονταν από την Ασαρίτικη ερμηνεία για να διατηρηθούν στην εξουσία. Ερμηνεία που θέτει τον πολιτικό ηγέτη υπεράνω κριτικής και τον καθιστά απόλυτο δυνάστη. Σήμερα είναι αυτό που βλέπουμε να έχει επιτυχώς εφαρμόσει και ο Ερντογάν στην Τουρκία, ακολουθώντας το πρότυπο της Σαουδικής Αραβίας.
Και πάλι όμως δεν υπάρχει κάποια νομοτέλεια, όπως δείχνει η ιστορία του ο Χριστιανισμού.
Επανειλημμένως οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως επέβαλλαν απαγόρευση εισόδου Αυτοκρατόρων στην Αγία Σοφία ως επιτίμιο ηθικών ολισθημάτων τους. Ο Πατριάρχης Ταράσιος στον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΣΤ’ λόγω του δεύτερου γάμου του (το 796), ο Νικόλαος ο Μυστικός στον Λέοντα ΣΤ’ τον Σοφό για τετραγαμία (το 906), ο Πολύευκτος στον Νικηφόρο Β’ Φωκά για τον γάμο του με την Θεοφανώ, αλλά και στον Ιωάννη Τσιμισκή, διάδοχο, ανιψιό και δολοφόνο του Νικηφόρου (το 969).
Στην Δύση μπορούμε να αναφέρουμε τον Ερρίκο Η’ της Αγγλίας, και στην άρνηση του Πάπα Κλήμη Ζ’ να του δώσει διαζύγιο, οδηγώντας στην απόσπαση της Εκκλησίας της Αγγλίας από την Αγία Έδρα το 1534.
Ακόμη χειρότερα, μπορούμε να αναφέρουμε την σφαγή των 191 Μαρτύρων της Carmes (2/9/1792) κατά την Γαλλική Επανάσταση, απείθαρχων κληρικών που αρνήθηκαν να υπακούσουν στο διάταγμα της 12/7/1790 που έθετε τον κλήρο υπό την κρατική διοίκηση. Στα χνάρια τους, διώχθηκαν από τους Μπολσεβίκους κατά την Οκτωβριανή οι «Ιωσηφίτες» και η «Εκκλησία της Κατακόμβης». Ακόμα και ο δικός μας Γρηγόριος Ε’, αν και αντιμέτωπος με μια βίαιη σουλτανική απολυταρχία, εξέδωσε έναν εικονικό αφορισμό των Υψηλάντη-Σούτσου, μόνον μετά από πολλή πίεση, πράγμα για το οποίο τιμωρήθηκε (βλ. «Για τον «αφορισμό» της Επανάστασης από τον Γρηγόριο Ε’», 25/3/2021).
Στην σύγχρονη Ελλάδα μπορούμε να πάμε μέχρι πολύ πρόσφατα, όπως στην σύγκρουση Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου και Κ. Σημίτη για το ζήτημα των ταυτοτήτων.
Η εντολή «Τα του Καίσαρος Καίσαρι» είχε επικυρωθεί κατά γράμμα και κατ’ ουσίαν στους Λ’ , ΠΑ’ και ΠΓ’ Αποστολικούς Κανόνες, αλλά και αργότερα στον Γ’ Κανόνα της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου (787 μ.Χ.). Οι παραπάνω κανόνες έθεταν μια θεμελιώδη ασυμβατότητα στην υπηρεσία δύο αρχόντων, κράτους και Κυρίου, και θεωρούσαν άκυρες τις κρατικές παρεμβάσεις στα εκκλησιαστικά ζητήματα. Αν και η εντολή αυτή δεν τηρείτο πάντα στο έπακρο, άφηνε το στίγμα της. Μπορεί οι κοσμικοί άρχοντες στο τέλος να έπαιρναν αυτό που ήθελαν, καθώς για κάθε «απείθαρχο» κληρικό βρισκόταν συχνά ένας «υπάκουος». Αλλά, έστω κι έτσι, ήταν υποχρεωμένοι να διαπραγματεύονται με μια (ημι)αυτόνομη εξουσία που ήλεγχε την ηθική τους.
Αντιθέτως, η Κορανική εντολή για υπακοή στον κοσμικό ηγέτη (αλ Νίσα, 4:59), καθώς και μια σειρά σχετικών χαντίθ, έχουν οδηγήσει σε μια εκτεταμένη νομολογία που προστατεύει τους κοσμικούς ηγέτες από δημόσια κριτική, πολλώ δε μάλλον από ανυπακοή ή ανατροπή. Παρότι ούτε αυτή η Κορανική εντολή τηρείται στο έπακρο, έχει και εκείνη δημιουργήσει μια σχέση κοσμικής-θρησκευτικής εξουσίας στους αντίποδες εκείνης που χαρακτηρίζει τον χριστιανικό κόσμο, όπως διαπιστώνει άλλωστε και ο Ακυόλ.
Ας επαναλάβουμε λοιπόν το ερώτημα: γιατί το Ισλάμ;
Δόγμα ή πολιτισμικό υπόβαθρο;
Πού οφείλονται αυτές οι ιδιαιτερότητες του Ισλάμ; Στο κορανικό δίδαγμα αυτό καθαυτό, ή στο πολιτισμικό υπόστρωμα από το οποίο αυτό το δίδαγμα ξεφύτρωσε; Ήταν η πολιτικώς επιβληθείσα συντηρητική θεολογία που κατηύθυνε τα ήθη των πιστών προς τον φιντεϊσμό, ή μήπως προέκυψε από αυτά τα ήθη;
Μήπως ήταν η νομαδική οργάνωση της αραβικής ερήμου που δημιούργησε αυτήν την θεολογία; Μια θεολογία που ταίριαξε και σε άλλους προκρατικούς πληθυσμούς, οργανωμένους βάσει των θεσμών της φυλής και της φάρας;
Είναι το πρόβλημα της κότας και του αυγού, στο οποίο ο Ακυόλ δεν απαντά.
Προσπαθώντας να το ξεδιαλύνουμε θα πρέπει να διερωτηθούμε: είναι δόκιμο να συζητούμε ωσάν το Ισλάμ να είναι αυστηρώς προϊόν νομολογίας, χωρίς πολιτισμική συνιστώσα;
Οι αλληλεπιδράσεις μου στην Γαλλία με Μουσουλμάνους διαφορετικών πολιτιστικών υποβάθρων, όπως του Μαγκρέμπ, του Κοσσυφοπεδίου, της Τουρκίας ή του Καυκάσου με κάνουν να πιστεύω ότι το πολιτισμικό υπόβαθρο έχει ιδιαιτέρως βαρύνουσα σημασία που συχνά παραγνωρίζουμε. Έχω γνωρίσει Μουσουλμάνες του Καζακστάν που σοκάρονταν από τις μαντήλες του Μαγκρέμπ, Μουσουλμάνους του Κοσόβου, για τους οποίους Ραμαζάνι είναι να μην πίνουν τσίπουρο 60 βαθμών πριν την δύση του ήλιου και Μουσουλμάνους του Αζερμπαϊτζάν που τρώνε χοιρινό χωρίς πρόβλημα.
Η ισλαμική ιδιαιτερότητα ίσως σχετίζεται περισσότερο με την επιβολή των αραβικών ηθών παρά με το Κορανικό μήνυμα καθαυτό. Σε συζήτησή μου με νεαρή Καβύλη (Kabyle) από την Αλγερία, διέκρινα την φλογερή της περηφάνια που η μητέρα της της δίδαξε την γλώσσα της και όχι τα αραβικά. Όχι τελείως άσχετη είναι και η ιδιαιτέρως θερμή συζήτηση μεταξύ των Μουσουλμάνων Καμπίλ σχετικά με την μαντήλα, την οποία εν πολλοίς θεωρούν μια απειλητική εισβολή του σαουδαραβικού Σαλαφισμού και όχι στοιχείο του πολιτισμού τους (βλ. εδώ, εδώ και εδώ).
Εν γένει, εξαραβισμένοι Μουσουλμάνοι του Μαγκρέμπ ή της Μέσης Ανατολής επιδιώκουν μια πιο κυριολεκτική εφαρμογή των ισλαμικών επιταγών από ό,τι Τούρκοι, Ασιάτες και Ευρωπαίοι. Αλλά η αυστηρότητα αυτή ενίοτε τους ωθεί στην υποκρισία.
Σε κάποιο φιλικό τραπέζι μεταξύ Αλγερινών και Μαροκινών – βεβαίως μόνον ανδρών – μου εξηγούσαν ότι αποφεύγουν το ξύδι διότι μπορεί να περιέχει ίχνη αλκοόλ, και με ρωτούσαν, ως χημικό, αν τυχόν και το γιαούρτι ως προϊόν ζύμωσης περιέχει αλκοόλ. Καταλήξαμε να συζητούμε την διαφορά αλκοολικής και γαλακτικής ζύμωσης, πίνοντας όμως μπύρες light, με περιεκτικότητα αλκοόλ 0,5%. Όταν υπέδειξα την αντίφαση, μου απάντησαν ότι στον γαλλικό κώδικα τροφίμων και ποτών κάτω από 1% δεν θεωρείται αλκοολικό σκεύασμα – τουλάχιστον έτσι θεωρούσαν. Χάριν, λοιπόν, μιας «ένοχης» απόλαυσης, αντλούσαν επιλεκτικά νομιμοποίηση από το κράτος, ενώ σε άλλα ζητήματα – π.χ. στις σχέσεις με τις γυναίκες – αντλούσαν νομιμοποίηση από την θρησκεία. Η ενσάρκωση του προσώπου με διπλή νομιμοποίηση που περιέγραφε ο Αλί Μπαρντάκογλου (βλ. μέρος 1).
Συνοψίζοντας, η αλληλεπίδραση ισλαμικής θεολογίας και πολιτισμικού υποβάθρου είναι εξαιρετικά περίπλοκη και θα πρέπει να της δοθεί περισσότερη προσοχή. Μια ικανοποιητική απάντηση στο όλο πρόβλημα ενδεχομένως απαιτεί την έκταση και το βάθος της ανάλυσης που αφιέρωσε ο Μαξ Βέμπερ ανιχνεύοντας την σχέση Προτεσταντισμού και σύγχρονου καπιταλισμού.
Διμέτωπος αγώνας
Ο Ακυόλ ανήκει στους εκσυγχρονιστές Μουσουλμάνους που πολεμούν σε δύο μέτωπα. Αφενός απέναντι σε μη Μουσουλμάνους που τους συγχέουν με υπερσυντηρητικούς Σαλαφιστές, με «τακφίρι» (αναθεματιστές) του Ισλαμικού Κράτους και με τζιχαντιστές τρομοκράτες. Αφετέρου, απέναντι σε αυτούς ακριβώς τους συντηρητικούς, που τους θεωρούν αιρετικούς, ή βλάσφημους και τους τακφίρι που τους αναθεματίζουν ως αιρετικούς ή αποστάτες. Ο πόλεμος που υφίστανται ξεπερνά τα απλά μοχθηρά σχόλια στο διαδίκτυο. Η αντιμετώπισή τους, είτε από θρησκευτικές και κοσμικές αρχές, είτε από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, μπορεί να απειλήσει την ίδια την ζωή ή ελευθερία τους, και ο Ακυόλ την παραλληλίζει με τους διωγμούς που είχαν υποστεί οι Μουτάζιλα.
Ο ίδιος, μάλιστα, διηγείται στην αρχή του βιβλίου του το πώς συνελήφθη στην Μαλαισία από την Ισλαμική αστυνομία μετά από ομιλία του, και πώς γλίτωσε την τελευταία στιγμή επειδή ο πατέρας του ήταν φίλος του Αμπντουλάχ Γκιουλ. Δυστυχώς δεν έχουν όλοι οι Μουσουλμάνοι τις οικογενειακές γνωριμίες του Ακυόλ...
Ένας εκσυγχρονισμός απολύτως ευεργετικός;
Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ότι οπαδοί αυτού του εκσυγχρονιστικού ρεύματος θα ήταν πολύ πιο εύκολο να ενταχθούν στις εκκοσμικευμένες Δυτικές κοινωνίες ως μετανάστες – το πρόβλημα που εξ’ αρχής κατέστησε επίκαιρο το Ισλάμ στην συζήτησή μας.
Είναι όμως αυτός ικανός λόγος να πανηγυρίζουμε για την ενδεχόμενη ανάδυσή του; Είναι αυτή η ερμηνεία του Ισλάμ μετά βεβαιότητος ευεργετική για τις ισλαμικές κοινωνίες, ή μήπως συνιστά έναν μοντερνισμό που, μαζί με τα όποια οφέλη, τους επιφέρει βλάβες σαν αυτές που βιώνουμε εμείς στον «χριστιανικό» κόσμο με την κατεδάφιση των παραδοσιακών αξιών; Ένα μόνο παράδειγμα είναι η δημογραφική κατάρρευση. Ο ίδιος ο Ακυόλ συνδέεται με διάφορες φιλελεύθερες δεξαμενές σκέψης (Cato Institute, Acton Institute, ΚΕΦΙΜ κλπ) η οπτική των οποίων είναι χρήσιμο να συνυπολογίζεται στην αξιολόγηση του οράματός του.
Τα όποια χάσματα εντός Ισλάμ γεφυρώνονται με την απλή συζήτηση και επίκληση στον «ορθολογισμό», ή μήπως απαιτείται ένας κάποιος ακρωτηριασμός του θρησκευτικού αισθήματος, ή νόθευση κλάδων της ισλαμικής θεολογίας;
Για να είμαστε κι εμείς τελείως ειλικρινείς με τον εαυτό μας, πολλές από τις ενδοχριστιανικές έριδες έληξαν απλώς και μόνον διότι οι κοινωνίες μας – λαϊκοί και κληρικοί – έβαλαν τόσο νερό στο κρασί τους χάριν πολιτικών σκοπιμοτήτων, που από κάποιες πλευρές παραμένουμε Χριστιανοί μόνον κατ’ όνομα.
Αν και είναι απολύτως θεμιτό να συμβιώνουμε αρμονικά με αλλόθρησκους, μένει να αποδειχθεί το κατά πόσον στέκει δογματικώς να διοργανώνονται συλλείτουργα μεταξύ του Πάπα – που τυπικώς θεωρεί τους Ορθοδόξους σχισματικούς κατά της εξουσίας του – και Ορθοδόξων Αρχιεπισκόπων – που τυπικώς θεωρούν τους Λατίνους αιρετικούς ως προς την πίστη τους. Δεν συνιστά το παραπάνω έναν συγκρητισμό ασύμβατο με αμφότερα τα δόγματα; Δεν αναιρούνται αμφότερα στην πράξη, όπως θα αναιρούσε την Ευκλείδιο γεωμετρία το αίτημα να διέρχονται άπειρες παράλληλες από σημείο εκτός ευθείας; [ΣτΣ: οι όροι «σχισματικός» και «αιρετικός» εδώ δεν χρησιμοποιούνται ως ύβρεις αλλά ως θεολογικοί ορισμοί, όπως «σημείο» και «ευθεία» χρησιμοποιούνται ως μαθηματικοί ορισμοί].
Επιπλέον, σε καθαρά πολιτικό επίπεδο, μήπως κι εμείς οι ίδιοι καταλήξουμε να μετανιώνουμε κάποια μέρα αυτό που πανηγυρίζουμε σήμερα – η ετερογονία των σκοπών – όπως συνέβη και με την ισλαμική τρομοκρατία μετά την επιχείρηση «Ιρακινή Ελευθερία» του 2003, ή την μαζική μετανάστευση μετά την «Αραβική Άνοιξη» του 2011;
Άγνωστο. Εδώ μεταβαίνουμε από την απλή ανάλυση στο κανονιστικό πλαίσιο και στις προβλέψεις, οπότε τα πράγματα καθίστανται απείρως πιο περίπλοκα. Ποιος μπορεί να ισχυρισθεί ότι γνωρίζει μετά βεβαιότητος τι είναι καλό για μια κοινωνία, ή να προβλέψει τους καρπούς που θα αποφέρει μια μεταρρύθμιση;
Θα διακινδυνεύσω να ευχηθώ αυτή η συζήτηση να οδηγήσει σε ένα Ισλάμ που τουλάχιστον ούτε στον καταναγκασμό θα στηρίζεται, ούτε τους «αποστάτες» θα κυνηγά, ούτε τις αμαρτίες θα τιμωρεί δια λιθοβολισμού και μαστιγωμάτων, ούτε την βλασφημία θα τιμωρεί με δολοφονικά χτυπήματα (Charlie Hebdo, Samuel Paty, Theo van Gogh, Σαλμάν Ρούσντι), ούτε γυναίκες θα οδηγεί στον θάνατο επειδή έβαλαν στραβά την μαντήλα τους, όπως την Μαχσά Αμινί. Στους Μουσουλμάνους που παλεύουν για κάτι τέτοιο, ανεξαρτήτως δογματικών αποχρώσεων, δεν έχουμε παρά να ευχηθούμε καλή δύναμη.
[ΣτΣ: Βρίσκω τελείως απωθητική την χλεύη των Ιερών της οποιασδήποτε θρησκείας, είτε αυτό αφορά τον Χριστιανισμό από τις Pussy Riot και τους «ψήστες» της Μεγάλης Παρασκευής, είτε το Ισλάμ από το Charlie Hebdo. Είναι δε θλιβερά υποκριτική στην σύγχρονη Δύση όταν στρέφεται εμμονικά κατά του Ισλάμ και του Χριστιανισμού.
Σε καμία περίπτωση όμως η αυτοδικία δεν μπορεί να είναι ανεκτή, ούτε οι θρησκευτικοί νόμοι να υπερισχύσουν των κοσμικών στις κοινωνίες μας, των οποίων η εντολή «τα του Καίσαρος Καίσαρι» αποτελεί θεμελιακό στοιχείο. Και αυτό αφορά είτε κοινωνίες με επίσημη θρησκεία, κατά το ελληνικό πρότυπο, είτε χωρίς, κατά το γαλλικό].
Αλλά και πάλι αυτή δεν μπορεί να παρά να είναι μια οργανική εσωτερική διαδικασία, στην οποία δεν μπορούμε να παρέμβουμε. Και μάλλον δεν πρέπει... Αρκετές έξωθεν παρεμβάσεις είχε ο μουσουλμανικός κόσμος για να απολαύσει «ελευθερία» και «δημοκρατία», και από τις οποίες ακόμα παλεύει να συνέλθει. Ίσως δικαιολογημένα δει μια τέτοια παρέμβαση με καχυποψία.
Από την άλλη όμως, έχουμε κάθε δικαίωμα, και υποχρέωση, να παρεμβαίνουμε οποτεδήποτε αυτή η διαλεκτική λαμβάνει χώρα επί ελληνικού – και κατ’ επέκταση ευρωπαϊκού – εδάφους.
Η διαχείριση των νεοφερμένων Μουσουλμανικών πληθυσμών, καθώς και των νεοφερμένων ισλαμικών ερμηνειών, ίσως έχει πολλά να ωφεληθεί από την ανάλυση του Ακυόλ, ζήτημα στο οποίο θα αναφερθώ στο τρίτο, και τελευταίο, μέρος αυτής της σειράς άρθρων.
